In het nieuws

De afgelopen week wandelden G. en ik een deel van het Havezathepad in Overijssel. We begonnen in Hasselt en eindigden na drie dagen in Ommen. Het was vijf jaar geleden dat we onze laatste meerdaagse wandeltocht hadden gemaakt. Omdat we over een paar weken langs de Zweedse Oostzeekust gaan wandelen wilden we testen of de spieren en gewrichten nog voldoende willen meewerken. Niets is vanzelfsprekend meer.
De boeren in Overijssel waren druk bezig het gras te maaien, de seniorenbrigade pedaleerde kalmpjes over het fietspad en de zwarte sterns vlogen laag over een plas. Wandelen in de natuur is ontspannend en helend, zo wordt verteld, maar in mijn hoofd stak er een vervelende gedachte op die ik niet meer kwijt kon raken: wat moet het worden met Nederland? Is na jaren liberaal beleid Rutte eindelijk opgestapt, komen we van de regen in een stortbui. In welk fatsoenlijk land kan het voorkomen dat er een minister van Landbouw wordt aangesteld die ooit voorgesteld heeft om de agrarische sector af te schaffen? Waarom kan dat in Nederland wel op het gebied van ontwikkelingssamenwerking en migratie?

De zon stond hoog aan de hemel, we wandelden door een half open landschap, een afwisseling van kleine bosjes, weiland en ongerepte natuur. Ik wilde mijn humeur niet door negatieve gedachten laten bederven. We moeten optimistisch blijven, zei ik tot mezelf. Hoe zou dat kunnen? Ik doe een poging.
De PVV zal een potje maken van de asielopvang. Asielzoekers die weten dat zij Hongarije of Polen moeten mijden, weten binnenkort dat ze ook Nederland moeten overslaan. Met die blonde kop aan het stuur zullen de aantallen vanzelf afnemen. Waarna Wilders zich op de borst zal slaan. Helaas voor de boeren zal het weinig uithalen als het kabinet met de vuist op tafel slaat in Brussel. Zij gaan desondanks gewoon door met vervuilen. Ook alle mensen die hopen op een betere zorg, mooiere ouderenvoorzieningen of meer koopkracht, zullen teleurgesteld worden. Daarvan gaat Geert de VVD de schuld geven, omdat minister Heinen de hand op de knip zal houden.

Op het hoogtepunt van de peilingen zal Wilders het kabinet laten vallen. De daarop volgende verkiezingen gaat hij winnen, met meer zetels dan hij nu heeft, omdat hij de beste debater is. Hij geeft wel voortdurend af op de publieke omroep, maar hij heeft de media de afgelopen jaren handig voor zijn eigen groei weten te gebruiken.
Waar blijft nu die positieve gedachte, zul je je afvragen. Wilders is een getalenteerde man, maar hij heeft tenminste één zwakke kant. Hij is niet goed in coalities smeden en vrienden maken. De VVD en het NSC zullen worden afgerekend op hun deelname aan dit kabinet. Zij verliezen de verkiezingen. Die partijen gaan niet meer opnieuw met de grote winnaar regeren. Dan blijft er voor de PVV weinig meer over, te weinig. Verkiezingen gewonnen, de macht verloren.
Zo bedacht ik dat, ergens tussen Wijthmen en Dalfsen. Daarna eisten enkele pijnlijke plekken de aandacht op. Mijn nieuwe wandelschoenen hebben zich nog onvoldoende naar mijn knokige voeten gevormd.

De Britse premier Sunak wil koste wat het kost zijn plan doorzetten om migranten naar Rwanda te sturen. Deporteren, kan je beter zeggen, want het enkeltje Afrika is niet vrijwillig. De hoogste Britse rechter heeft er een stokje voor gestoken, omdat Rwanda geen veilig land is. Geen punt, meent Sunak, dan nemen wij hier gewoon een wet aan die bepaalt dat Rwanda wel veilig is.

De nazi’s hebben lange tijd het plan gehad om alle Europese Joden naar Madagaskar te verplaatsen, destijds een Franse kolonie. Ook na de verovering van Europa in 1940 werden de voorbereidingen hiervoor getroffen. De Joden zouden op het Afrikaanse eiland ‘in vrijheid’ kunnen leven, dat wil zeggen onder het bestuur van de SS. Het voornemen strandde uiteindelijk op logistieke problemen en op het gebrek aan medewerking vanuit de Franse Vichyregering. Toen hebben de nazi’s maar een ander plan bedacht.
De Nederlandse NSB-leider Mussert, die altijd graag de indruk wilde wekken, dat hij niets met Duitsland te maken had, lanceerde in 1938 zijn eigen voorstel. Hij vond Suriname wel een geschikte bestemming voor de Nederlandse Joden. Zijn droom was dat Groot-Brittannië en Frankrijk hun Guyana’s voor hetzelfde doel zouden opofferen. Er kwam natuurlijk niets van het plan terecht, zodat Mussert al in augustus 1940 een verzoek stuurde aan Hitler om Nederland van de Joden te zuiveren.

De Bijzondere Rechtspleging, bron: Nationaal Archief

Oog om oog, tand om tand, zo zou je de sfeer in het Nederlandse kamp kunnen omschrijven toen de krachtsverhoudingen in de Tweede Wereldoorlog kantelden. De regering in Londen dacht alvast na over de inrichting van de naoorlogse maatschappij. Voor landverraders zoals NSB’ers zou er in Nederland geen plaats meer zijn na de bevrijding. Die moesten ophoepelen, vond Wilhelmina. Men bedacht dat Nederland nog een ander zonnig buitengebied had, Nieuw-Guinea. Was dat niet een mooie plek voor die collaborateurs? De minister van Justitie wist nog voor elkaar te krijgen, dat de berechting ordelijk diende te verlopen. De Bijzondere Rechtspleging werd vanaf 1945 een wat chaotische rechtsgang, met name door het hoge aantal gearresteerden. Na een paar jaar was er nog een groep geïnterneerden over en kwam het Nieuw-Guineaplan weer uit de ijskast. Meer dan tweehonderd veroordeelden werden naar het Aziatische eiland verscheept. De tijd had de scherpe kanten van het plan afgehaald. De overplaatsing geschiedde op basis van vrijwilligheid. Bovendien was het niet de bedoeling dat men daar voor altijd zou blijven. Heropvoeding in werkkampen, dat was het doel. Enkele jaren later keerden bijna alle mannen met een getuigschrift terug.

Nog even terug naar de oorlog. Mijn grootouders en mijn ouders boden in ’44 / ’45 onderdak aan evacués uit Gennep: een man, een vrouw en een zoon van vijftien. In de jaren negentig ben ik met mijn moeder nog een keer naar Gennep gereden. De herinneringen waren snel uitgewisseld. De zoon, inmiddels in de zestig, had nog wel wat andere noten op zijn zang. Hij ging heftig tekeer tegen migranten en asielzoekers. De man die ooit als vluchteling hartelijk in Vleuten was onthaald, vond dat al die buitenlanders op een schip gezet moesten worden, met een enkeltje oceaan.

Het is al zo’n vijftig jaar geleden dat zanger Joop Visser in een lied de zelfingenomenheid van de journalisten aan de kaak stelde.
De brand, die zij verslaan, meneer
Als zij het land in gaan, meneer,
Steken ze zelf eerst aan, meneer,
Dat noemen ze een baan, meneer
De politiek redacteuren Jan Tromp en Coen van der Ven schreven onlangs het boek Wantrouwen in de wandelgangen – Hoe pers en politiek van elkaar vervreemd raakten. In de zaterdagbijlage van de Volkskrant van 09-09 mochten zij hun boek promoten.
Pers en politiek komen steeds geharnaster tegenover elkaar te staan, zo betogen zij. Een politicus een vraag stellen in de wandelgangen is er niet meer bij. Ministers en Tweedekamerleden worden afgeschermd door een patrouille van voorlichters. ‘Het patroon is dat de politiek de bewegingsvrijheid van de pers verder aan banden legt.’ De vrees is dat uiteindelijk de journalisten uit de wandelgangen geweerd worden.
Ik deel de bezorgdheid over deze ontwikkelingen. De gewezen minister van onderwijs Dennis Wiersma had naar verluidt zo’n twintig communicatieprofessionals in zijn staf om ervoor te zorgen dat de juiste boodschap en de mooiste beelden naar buiten kwamen.

Wie, zoals Tromp en Van der Ven, misstanden constateert en een pleidooi houdt voor een andere aanpak, zou echter op zijn minst moeten ingaan op de vraag hoe deze misstanden zijn ontstaan. Hoe komt het toch dat journalisten vooral uit zijn op ophef en vertier? Dat Powned ‘journalisten’ met een grote bek de straat op stuurt met als enige doel om emoties op te wekken? Dat Jinek een clown als Jaïr Ferwerda het politieke nieuws laat verluchtigen? Dat een van de populairste programma’s op televisie een talkshow is waarin voetbalanalisten een wedstrijdje doen wie de grofste grap kan maken? Daar moet toch iets zinnigs over te zeggen zijn. Tromp en Van der Ven komen in het artikel niet verder dan een verwijzing naar de politiek als de grote boosdoener. ‘Het is toch in de allereerste plaats de Haagse politiek die in de slag om het mooiste plaatje de vrije journalistiek aan banden probeert te leggen.’

Een kloof ontstaat niet vanuit één kant. Het is een zich herhalend proces van actie en reactie waarbij het begin niet meer is aan te wijzen. Kortom, zoals twee kijvende echtelieden hebben de politiek en de pers beide een aandeel in de ontstane situatie. De hand in eigen boezem steken, dat is echter altijd een zwak ontwikkelde kwaliteit van de journalistiek geweest. ‘Geen greintje zelfkritiek, meneer’, zong Joop Visser. ‘Zo arrogant als god, wie niet eerbiedig is die maken ze kapot.’
Het is al een veeg teken dat twee journalisten eenzijdig gaan oordelen over wat er mis is. Hoe zouden de journalisten het vinden als twee politici een boek over dit onderwerp schrijven zonder de journalistiek te raadplegen?
Het lijkt mij goed als er eens een onderzoek komt naar de rol van de journalistiek in de gepolariseerde verhoudingen tussen overheid en burger. Maar dan niet uitgevoerd door twee journalisten die hevig terug verlangen naar de jaren zeventig.

Een crisisjaar, zo wordt 2022 door velen genoemd. Ik hoef de voorbeelden hier niet meer te noemen. Sommigen willen het woord crisis niet meer horen. Heb ik ooit eerder zo’n jaar meegemaakt?
Ik was tien jaar toen in 1962 de Cubacrisis uitbrak. De Koude Oorlog was op zijn hoogtepunt en Russische schepen waren met atoomraketten onderweg naar Cuba. Ik merkte de onrust bij mijn vader en moeder. Hoe ernstig hun zorgen waren drong pas goed tot mij door, toen ik in de keukenkast een groot blik biscuit ontdekte, een voorraad voldoende om nog jaren het dagelijkse bakkie thee van een koekje te voorzien. Voor mijn ouders was zo’n buffer niet vreemd. Zeventien jaar daarvoor hadden zij enkele weken op biscuit geleefd.

foto: Ruud Taal, collectie Spaarnestad

De oliecrisis van 1973 baarde mij geen enkele zorg. Ik vermaakte me met de beelden van rolschaatsers op de snelweg en van kardinaal Alfrink die als ‘artiest met attributen’ het verbod op het gebruik van een auto probeerde te omzeilen.
De kredietcrisis in 2008 maakte indruk. Tot aan dat moment had ik me niet gerealiseerd dat een bank zou kunnen omvallen en dat je daarmee je geld kwijt zou zijn. Persoonlijk werd ik er niet door geraakt.
Dat deed de coronacrisis wel, toen ik in het najaar van 2020 veertien dagen lang koorts en nog langer huisarrest had. De frequente persconferenties van Rutte schiepen het beeld van een nog nooit vertoonde aanval op ons welzijn.
Maar niets van dit alles was vergelijkbaar met de Russische inval in de Oekraïne. Die maakte mij moedeloos en somber. Niet vanwege het energietekort, het dekentje over de benen of de inflatie. Maar door de beelden van dood en vernieling, waarbij ik me onmachtig voel. De oudejaarsknallen hebben er een associatie bij. Ondertussen zijn we met zijn allen bezig om het leven op aarde te vernielen. Hoewel ik op dit punt nog wel een kleine persoonlijke bijdrage kan leveren (ik heb lijm en soep in huis), maakt de constante stroom van negatief nieuws dat hier mijn grootste zorgen liggen. ‘We zitten op de snelweg naar de klimaathel met de voet op het gaspedaal’, zei VN-secretaris-generaal Gutteres. En in Nederland bekvechten we over de vraag of kinderen nog indiaantje mogen spelen of over de vrouwonvriendelijkheid van zwaar gereformeerden.

Hoe groter de nood, hoe meer behoefte er is aan afleiding en ontspanning, zo lijkt het. Welgeteld tweeëntwintig cabaretiers betraden de afgelopen weken het podium voor een oudejaarsconference. Wij zaten in de zaal bij Vincent Bijlo en het programma Galv edreekegmo. In het decor van een schuilkelder tussen dozen vol biscuits en rozijnen fietste hij de energie voor het podiumlicht bij elkaar totdat hij het energieplafond bereikt had. Zijn vrouw zong Voordat de bom valt van Doe Maar. Laat maar vallen dan, het komt er toch wel van. Toen die tegen het einde van de voorstelling uiteindelijk viel, bleek dat nog één man de aanval had overleefd, ‘de langstliegende premier’ van het land.
Het woord crisis, zo leerde ik ooit, betekent oorspronkelijk overgang of keerpunt. Er is dus iets anders op komst.

De schroeven die mijn heupbotten bij elkaar hielden

Ruim tien jaar geleden werd ik geopereerd aan een heupbreuk. Daarbij werden de gebroken uiteinden weer vastgezet door middel van drie flinke schroeven. Die pinnen konden daar rustig blijven, zo vertelde de specialist. Maar als ik er last van kreeg, dan was hij graag bereid om ze er weer uit te halen.
Laat ik eens op internet kijken, bedacht ik, wat de voor- en de nadelen zijn. Dat had ik beter niet kunnen doen. Op fora waar ervaringen gedeeld worden las ik het ene na het andere akelige verhaal over de nadelen van het gebruik van schroeven, over tal van complicaties die kunnen optreden, over mensen die jaren later nog last hadden van de operatie.
Het is een bekend effect: wie ergens last van heeft laat dat eerder weten dan wie uiterst te tevreden is. Fora met ervaringen op medisch gebied zijn daarom verzamelplaatsen van alle mogelijke onheil. Het leek me beter om me te beperken tot door artsenorganisaties geredigeerde sites.

Maar ook van betrouwbare sites of artikelen kan je je afvragen of kennis over ziekten en gebreken bevorderlijk is. Van medische studenten in opleiding weten wij dat zij allerlei kwaaltjes gaan voelen nadat ze gehoord hebben wat er mis kan gaan met diverse organen. Ik moest daaraan denken, toen ik in de Volkskrant van 12 maart j.l. een artikel las over de vroegtijdige herkenning van hartklachten: Nooit klachten gehad en dan een hartinfarct. Een arts die de kans op problemen moet inschatten werkt met een lijstje risicofactoren. Wie ongezond eet en hartpatiënten in de familie heeft weet dat hij een grotere kans heeft op een hartinfarct. Maar wat blijkt? Er zijn, aldus het artikel, genoeg mensen die niet aan het risicoprofiel beantwoorden, maar wel hartklachten krijgen.
Heb ik iets aan deze kennis? Het roept een wat zorgelijk gevoel in mij wakker. Ik kan natuurlijk direct op zoek gaan naar het telefoonnummer van een privékliniek waar ik via een CT-scan kan laten achterhalen of mijn aders aan het dichtslibben zijn. Maar voor optimale zekerheid moet ik dan nog veel meer laten controleren. En dan nog weet ik niet alles, want er zijn verschillende kwaadaardige tumoren die zich pas aankondigen als het al te laat is. Ooit zong het Klein Orkest over iemand die zeer gezond leefde, maar toch niet oud werd omdat hij aangereden werd op een zebrapad. Het zit wel vaker eens tegen, gewoon blijven bewegen.

Juist één dag nadat ik voor de tweede keer door het coronavirus besmet was geraakt, las ik in diezelfde uitgave van de Volkskrant over het effect van een coronabesmetting op de hersenen. Corona doet de hersenen iets krimpen, zo stelden onderzoekers in Oxford vast. Ook blijken de voormalige coronalijders relatief wat minder goed in cognitieve taken. Dat komt dan bovenop het krimpen als gevolg van de veroudering.
Ik lees het, maar wat heb ik eraan? Het leed is al geschied. Ik heb nu hoogstens een kapstok waar ik eventuele denkfouten aan kan ophangen. ‘Ja sorry, dat wist ik even niet meer, mijn hersenen zijn bovennormaal gekrompen.’ Want dat laatste vergeet ik natuurlijk niet.

Wij zijn deze week direct aan het oefenen geslagen. We moeten tenslotte een beetje bij de tijd blijven. ‘De minister van Binnenlandse Zaken?’
‘Even denken, het was iets met een dubbele naam.’ Er valt een stilte. ‘Nee, het zit ver weg, zeg het maar.’
‘Hanke Bruins Slot.’
‘Ach ja, die kijkt zo ernstig gereformeerd en heeft als militair in Uruzgan gevochten.’
Je moet ezelsbruggetjes bedenken. Dat is een vorm van hokjesdenken of etnisch profileren, maar het helpt de zaak te ordenen. Rob Jetten, die ken ik, hij is de enige die met een glimlach op het bordes stond. Hij is voor het klimaat, maar vraag me niet hoe zijn ministerie heet. Die voor de lagere scholen heet Wiersma, dat onthou ik, hij zat er zelf nog niet zo lang geleden op. Zijn haar en zijn baard lijken op die van mijn zoon die in het onderwijs werkt en die net zo oud is als Dennis.

Sinds maandag zijn de bewindslieden weer missionair. Zij kunnen weer ontslagen worden of opstappen. Er is zendingsdrang. Die spatte maandagavond van het scherm, toen de NOS de achtentwintig bewindslieden presenteerde. (Een zoomgesprekje met nr. 29, Kaag, kon er niet af). Er was nog dezelfde dag een peiling gehouden naar het vertrouwen in Rutte IV. Dat blijkt laag. Alleen bij de VVD heeft de meerderheid er vertrouwen in. Wie zijn zaakjes goed voor elkaar heeft kan optimisme uitstralen.
Ik ben een kritische afwachter, mijn verwachtingen zijn laaggespannen. Maar ik behoor niet tot de velen die vinden dat ‘die lui in Den Haag’ er niets van bakken. Er gaat veel mis, dat is evident. Maar je kunt dat niet alleen op het conto van politici schrijven. Zo worden er bijvoorbeeld tegengestelde eisen aan de politiek gesteld.
Toen het Persoonsgebonden Budget in de zorg werd ingevoerd was er vertrouwen in de burger. Nadat de pers met verhalen kwam over grootschalige fraude riep de maatschappij – riepen wij – om betere controle. Bulgarenfraude idem. Vervolgens schoot de slinger de andere kant op en ontstond de toeslagenaffaire.
We kunnen niet tegelijkertijd vragen om meer vertrouwen in de burger en om een stevige controle van de regels. De algoritmen, de maatschappelijke polarisatie, de sociale media maken het er allemaal niet gemakkelijker op. Wie weet hier een uitweg?

Het zou mooi zijn als vakbekwaamheid en visie weer centraal kwamen te staan. Welke minister durft het aan om zijn visie te geven zonder te kijken naar de peilingen? Wie laat zijn eigen deskundigheid prevaleren boven de mening van partij of coalitiepartners? Maandagavond hoorden we veel goede voornemens. Iedere minister staat te trappelen. Iets anders kan je natuurlijk niet zeggen op de eerste dag.
Conny Helder is de minister voor Langdurige Zorg en Sport (kan ik onthouden aan: een van de ouderen, beetje gezet, Actiz). Helder (what’s in a name) sprak over preventie en kwam als een van de weinigen met een concreet idee: de heupairbag voor ouderen.
‘Dat is wel wat voor mij’, zei ik tegen G. Ik dacht aan de smak op piste nummer twee in Ischgl. Waarop mijn lief antwoordde: ‘dat is mooi, het zal je eindelijk een wat ronder uiterlijk geven.’

De kandidatenlijst kwam deze week binnen. Een vel van een meter breed. Ik heb een loep nodig om de namen te kunnen lezen. De peilingen, stemwijzers en debatten stromen via elke verbinding met de buitenwereld overvloedig onze huiskamer binnen. We weten nu dat Sigrid dure jurken draagt, dat Lilianne de dochter van de melkboer is en dat Wopke van schaatsen houdt. En dat iedereen samen sterker vooruit wil voor een betere toekomst. Kortom, het feest van de democratie is begonnen. Er wordt flink gedanst, maar ik heb nog weinig zin om mee te doen. Er heeft nog niemand bij mij aangebeld om een roos aan te bieden. Of een theezakje.

Al die aandacht in de media voor de verschillende keuzes, dat is toch waar het in een democratie om gaat? Dat is toch iets om blij van te worden?
Jazeker, maar nu? De democratie kraakt en piept. De persoon van de politicus is belangrijker dan zijn standpunt. De wetgeving en de uitvoering zijn complex geworden. Het vertrouwen in de overheid daalt zienderogen.
Wat mijn stemming nog meer verpest is dat de man die verantwoordelijk is voor wat er de laatste tien jaar is misgegaan in Nederland nu in de peilingen op eenzame hoogte staat. De natuur laten verpieteren, de multinationals die belasting willen ontwijken faciliteren en de eigen belastingbetaler hard aanpakken, het onderwijs en de zorg door de efficiency-mangel halen, vluchtelingen de deur wijzen, van de wmo en de jeugdzorg een chaos maken. Moet ik nog verder gaan? Hij is zelf afgetreden vanwege falend beleid. In een goed functionerende democratie moet dat consequenties hebben. Dat het niet gebeurt is een veeg teken.

En dan te bedenken dat de grootste concurrent van de VVD geen democratische partij is maar een populist die ongeremd mag discrimineren. Het is de wil van het volk, zegt hij. Hij bedoelt daarmee dat het hem stemmen oplevert. Een bulldog die automatisch begint te blaffen als je er een Marokkaans muntje in stopt, steeds feller en steeds harder, eindigend in een scheldkannonade. Een politicus die het dragen van verantwoordelijkheid makkelijk uit de weg kan gaan omdat hij weet dat hij vanuit de oppositie genoeg invloed heeft. Eén blik op het vluchtelingenbeleid zegt wat dat betreft voldoende.
Ik heb mijn leven lang links gestemd. Die partijen liggen nu amechtig hijgend in de hoek van de ring. Ik kan kiezen tussen partijen die vanwege hun principes weggelopen zijn van de vorige onderhandelingstafel en partijen die hun verantwoordelijkheid genomen hebben door compromissen te sluiten, maar daarbij op ongenadige wijze zijn ingepakt door de politici met de gemakkelijke boodschap. Of denk ik te veel in de oude termen links en rechts en hebben de mensen gelijk die zeggen dat we met zijn allen naar links gaan? Dat Nederland een diep-socialistisch land is? Ik ben er niet gerust op. Woensdag zal ik met mijn biljet (en mijn bril ) op pad gaan. Dan is het feest. Ik hoor de muziek van de uitslagenavond al klinken. Er speelt een dixielandorkestje en er kan gedanst worden.

Een aantal jaar geleden was ik bij een voorstelling van cabaretier Jeroen van Merwijk. Als hij geen liedje zong, zat hij te tekenen op het toneel. Hij sprak die keer over taal en het aanleren van taal en wilde de naam noemen van een beroemde Amerikaanse taalgeleerde. Wat niet iedereen weet is dat hij stotterde in zijn jeugd en dat dat nooit helemaal gesleten was. Het tekenen op het podium maakte hem rustig. En als hij een blokkade niet kon vermijden gebruikte hij een truc.
‘Die Amerikaanse taalgeleerde, hoe heet die ook al weer?’, vroeg hij aan het publiek.
‘Noam Chomsky’, zei ik vanaf mijn plaats halverwege de zaal. Ik zei het halfzacht en niet voor iedereen hoorbaar. Maar Jeroen had het gehoord.
‘Ja, ja’, veerde hij op, ‘die was het, zeg het nog eens’, en hij keek hoopvol de donkere zaal in. Toen ik de naam hardop voor iedereen moest herhalen, voelde ook ik dat ik zou blokkeren en hield ik maar mijn mond. Ook Jeroen herhaalde de naam niet. Na afloop ben ik naar hem toegestapt om het verhaal te vertellen. Hij glimlachte flauwtjes.

Jeroen van Merwijk, deze week overleden, was een cabaretier die fantastische grappen kon maken, een meester in mooie woordspelingen en wrange observaties. Hij is nooit naar het grote publiek doorgebroken. Hij speelde in de kleine zalen en die boekten hem na een aantal jaren ook niet meer. Hij was een compromisloze cabaretier die vond dat hij dingen moest zeggen, die de mensen liever niet wilden horen. Daardoor is lang onopgemerkt gebleven dat hij ijzersterke liedjes schreef. Teksten waarmee anderen wel succes behaalden, zoals Karin Bloemen (Apartheid es ien skone saeck). Naast tekstschrijver was Van Merwijk ook schilder.
De afgelopen zomer deed Van Merwijk zijn beklag in de Volkskrant. Hij had een jaar lang op zijn Facebookpagina een tekst op rijm geschreven over actuele gebeurtenissen. ‘Ik denk niet dat er in Nederland iemand rondloopt die dat kan. Maar er is niet veel waardering voor. Het ligt er puur aan dat ik niet zichtbaar ben op radio en tv, dan besta je niet.’ Hij voelde zich door ‘die verdomde marktwerking’ voorbijgelopen door ‘mensen die niet goed genoeg zijn om je schoenveters vast te maken.’
De aanleiding voor het interview was dat hij een onbehandelbare vorm van darmkanker had en dat hij niet lang meer zou leven. Hij zei ervan overtuigd te zijn, dat hij kanker had gekregen van de frustratie. Het stuk in de Volkskrant maakte een stroom van publiciteit los. Een interview in Trouw, een documentaire op televisie. Er kwam een cd waarop dertig cabaretiers zijn liedjes vertolkten en last but not least ontving hij de Edison Oeuvreprijs Kleinkunst, een onderscheiding die sinds 2014 niet meer was uitgereikt. Ineens stonden er drie uitgevers in de rij om een boek van hem uit te geven. Dat werd Kanker voor Beginners.
Oh ironie, de pijnlijke humor waarin Van Merwijk zo’n meester was. Als hij het nog had gekund zou hij een prachtig cynisch lied geschreven hebben over een cabaretier die bij zijn leven vanwege gebrek aan uitstraling te weinig erkenning vindt en die pas geprezen wordt als de kanker hem klein gekregen heeft.

‘Door de lockdown gaat een generatie jonge sporters verloren’ luidt een kop in Trouw van vrijdag j.l. Bestuurders van sportverenigingen kijken angstig naar het aantal leden dat afhaakt en naar hun slinkende spaarrekening. De judobond verloor tien procent van haar leden. Het afblazen van de competities heeft de volleybalbond 1,8 miljoen euro gekost. Bij badmintonvereniging Sjuttol in Tubbergen gaat de jaarlijkse actie om met rookworsten langs de deur te gaan niet door. Hoe moet de vereniging zich nu staande houden?
Zo gaat het artikel nog even verder tot en met de uitspraak over de verloren generatie sporters.

Als ik bestuurder zou zijn van een sportvereniging zou ik hetzelfde zeggen. Als ik onderwijzer zou zijn zou ik waarschuwen voor de vergroting van de achterstanden in het onderwijs. Ik heb te doen met de jongeren die in een cruciale fase van hun leven kansen missen. Met de kwetsbare ouderen die in hun appartementje verpieteren. Mijn sympathie gaat naar de verpleegkundigen die doorwerken op het randje van de overspannenheid. Naar jonge horecaondernemers die net in een fantastisch restaurant geïnvesteerd hebben en naar de winkeliers die met een onverkoopbare voorraad winterkleding blijven zitten. Ik kan zelfs nog meeleven met de organisatoren die nu geen overlastgevende boenke-boenke-evenementen kunnen voorbereiden. En natuurlijk vind ik dat de huisartsen gevaccineerd moeten worden en alle verpleeghuisbewoners en iedereen in het onderwijs en alle mensen die doodgaan omdat zij niet iedere week naar hun zangkoor kunnen.
Enfin, ik hoef hier niet verder de klaagzangen en tirades over te doen van de onafzienbare stoet belangenbehartigers, die dagelijks de krantenkolommen en de talkshows teisteren.

Op dit punt aangekomen moet er in deze blog een Maar.. volgen. Die komt dadelijk. Eerst wil ik nog kwijt, dat ik me ervan bewust ben dat ik makkelijk praten heb. Ik zit niet in een klein huis met krijsende kinderen die me van mijn werk afhouden. Ik heb mijn geld niet in onverkoopbare rookworsten gestopt en ik hoef niet meer elke zaterdag naar een voetbalwedstrijd van mijn zoon om hem hogerop te brengen. De coronacrisis raakt mij minder dan anderen.

Ik begrijp dat velen hard getroffen worden. Maar, kunnen we asjeblieft in de gaten houden waar het om gaat? Er raast een pandemie door de wereld die bestreden moet worden. Daarvoor moeten offers gebracht worden. Dat betekent dat we nu niet alles kunnen doen wat we willen. En ik weet het, er worden fouten gemaakt en de maatregelen zijn niet altijd even consequent. Het verloopt niet eerlijk, de een heeft er meer hinder van dan de ander. Het aantal vaccins is beperkt, niet iedereen kan tegelijk ingeënt worden. Hoe lastig het ook is, het gaat om het grote doel.
En als ik dat schrijf, dan kan ik eigenlijk nog wel grotere belangen bedenken. Op dezelfde pagina in Trouw staan twee artikelen waarin onderbouwd wordt dat de aarde naar de klote gaat. Terwijl wij zitten te ruzieën over corona. De democratieën die het voortouw moeten nemen in de aanpak van de milieuproblemen worden zwaar ondermijnd door een vertrouwenscrisis, mismanagement en fake news. De kloof tussen de welgestelden en de achterblijvers groeit, nationaal en internationaal.
Kunnen we daarom even stoppen met onze jeremiades? Dit was de mijne.

“Waar hij loopt groeit geen gras meer..”

In 1970 schreef de Oostenrijkse auteur Peter Handke het boek De angst van de doelman voor de strafschop. Een kenner weet direct dat Handke een leek is in het voetballen. Een keeper kan talloze situaties meemaken die hem angst inboezemen, maar bij een penalty kan hij alleen maar winnen.
Dinsdag zond de NTR de documentaire Keeper van Johan Kramer uit. Die begint met de vraag, welke dwaas zich ervoor laat lenen om in een doel te gaan staan van 7,32 meter breed en 2,44 meter hoog. Wie er in staat voelt de onmogelijkheid van de opgave.
Een spits mag vier kansen missen. Als hij er daarna één inschiet is hij de held. Een doelman kan vier maal prachtig redden, maar als hij vervolgens één fout maakt, is hij de schlemiel. In het betaalde voetbal komt een keeper ook in financieel opzicht achteraan. Zijn transferwaarde en zijn inkomen liggen een stuk lager dan die van een middenvelder of een spits. Toch zijn er velen die ooit deze eenzame plek uitkozen. Of een contract hiertoe afsloten. Zoals mijn zoon. Het is de uitdaging je te onderscheiden in het onmogelijke. De wil om beslissend te kunnen zijn voor je team. Ik heb een zwak voor doelverdedigers.

Een keeper moet sprongkracht hebben, reactievermogen en een goede trap in beide benen. Hij moet zijn verdediging kunnen organiseren en inzicht hebben in het spel. Mijn zoon wist van elke speler in het betaalde voetbal of deze links- of rechtsbenig was. Misschien wel een van de meest onderschatte vaardigheden is het gevoel voor positie en timing: wanneer kom je je doel uit, wanneer blijf je staan? Wanneer spring je omhoog bij een corner? Een doelman moet zo’n keuze, die beslissend kan zijn, in een fractie van een seconde nemen.
Als een doelman al deze vaardigheden bezit is het tenslotte de mentale instelling die bepaalt of een talent uit de verf komt. Je hebt de meest kwetsbare positie in het elftal en daar moet je tegenkunnen. Zeker in het betaalde voetbal waar de beste stuurlui met duizenden langs de kant staan. Ook fysiek moet je trouwens tegen een stootje kunnen. Ik bewonder al die keepers die zich onvervaard voor de voeten van een aanstormende tegenstander werpen.

Alle doelverdedigers in het betaalde voetbal zijn uitstekend in staat om hun werk te doen. Toch is elke wedstrijd voor een keeper weer een wankel evenwicht. Succes of mislukking hangt van kleine dingen af. Of het rubber van de handschoen niet te nat of te droog is. Of de voeten goed zijn ingetapet. De eerste bal die je krijgt: kan je je daarin onderscheiden? Maak je een fout dan moet je je zien te herstellen. Iedere doelpaal bewaart de butsen van de frustratie van zijn beschermer. Keepers praten voortdurend in zichzelf om zich op te peppen. Ze spelen hun eigen wedstrijd. Daarin staat de nul houden centraal. Spelers komen met een winst van 4-1 blij het veld af. Een doelman baalt van die ene tegengoal. Maar een individualist is een doelman niet. Hij is met al zijn verantwoordelijkheid juist een echte teamspeler.
‘Je zult maar vader van een keeper zijn’, klonk het in de documentaire. Dan voel je de spanning en de kwetsbaarheid net zo sterk, maar je kunt zelf niets doen. Toen kreeg ik een brok in mijn keel. Tijd voor een volgende documentaire.