Herinnering

Studeren in de jaren ’70 (10)

Senaatszaal

Het is 2 juli 1973, een schitterende zomerse dag. De strakblauwe hemel houdt een belofte in.
Ik heb alle vakken voor het kandidaatsexamen met goed gevolg afgerond. Vandaag is de diploma-uitreiking in het Academiegebouw. Een erkenning van de kennis die ik heb vergaard, maar ik vind zo’n plechtigheid een achterhaald ritueel. Van mij hadden ze het papiertje gewoon over de post mogen sturen.
In de Senaatszaal aangekomen zie ik dat velen daar anders over denken. Menige kandidaat loopt keurig in het pak. Vele ouders vullen de rijen, een bloemetje ligt klaar onder de stoel. Ik zit er in mijn korte broek en t-shirt, ik heb niemand uitgenodigd. Vanaf de monumentale wanden kijken de hooggeleerde professoren mij streng aan. Had ik dit anders moeten doen? Ik val nu wel erg uit de toon.
Als mijn naam genoemd wordt en ik door het gangpad naar voren loop, meen ik dat ik gefluister achter mij hoor. De voorzitter van de examencommissie, de veelbelovende wetenschapper dr. Piet Vroon, staat al klaar om mij de hand te schudden. Ook hij is gekleed in een keurig kostuum. (Enkele maanden later zal ik het verhaal over deze uitreiking in verbasterde vorm terug horen als ik iemand hoor vertellen dat Vroon gekleed in korte broek de diploma’s uitreikte).
Tot mijn verrassing vertelt Vroon, dat ik mijn examen cum laude heb gehaald. Even flakkert een gevoel van trots op. Dat heb ik toch maar mooi beter gedaan dan die stropdassen. Maar al snel verdwijnt dat gevoel. Mijn mooie cijfers zijn het resultaat van braaf en plichtmatig studeren, schamper ik in mijzelf. Ik ben alleen een uitblinker in zelfkritiek.

Ik was aan de studie psychologie begonnen met het idee, dat ik ‘iets met mensen wilde doen’. In plaats daarvan heb ik de afgelopen drie jaar geleerd hoe je duiven kunt leren tafeltennissen en hoe ver je kunt gaan met het toedienen van elektrische schokken aan muizen. Ik wilde sportpsycholoog worden, maar werd vooral geraakt door het onrecht in de maatschappij, de armen in de derde wereld, de arbeiders die uitgebuit worden. De maatschappij moet veranderd worden, niet het individu. Ik ben bezig geweest met acties op de faculteit, ik zag mijn naam onder opruimende pamfletten staan. Maar ik ben ermee gestopt omdat de resultaten gering waren. Nu weet ik niet meer hoe ik aan mijn linkse idealen kan werken.
Ik heb bovendien geen enkel idee wat ik met mijn studie aan moet, wat voor werk ik later zou willen gaan doen. Ik maak ruzie met mijn huisgenoten om niks en ik ben van de kaart als mijn moeder een opmerking over mijn haren maakt. Mijn zelfvertrouwen is tot bij het nulpunt gedaald. Ik ken veel mensen, maar er is niemand met wie ik over dit soort problemen praat. Ik stotter af en toe zo heftig, dat ik het liefste zou weglopen. Ik word er depressief van. Ik heb vooral medelijden met mijzelf.
Zoals mijn spreken ongenadig vastloopt, zo is mijn leven vastgelopen. In een brij van idealen, normen en onmacht. Ik loop er uit weg door dagdromerijen over een vakantiehuisje in de stralende morgenzon, waar vogelgekwetter zich mengt met een sonate van Beethoven, die jij, mooi meisje, voor mij speelt.

Ik heb mijn kandidaatsexamen psychologie gehaald en ben kandidaat voor de psychiater.
Dit kan zo niet langer doorgaan, zeg ik tegen mijzelf. Er moet iets gebeuren. Ik meld mij aan voor een stottertherapie. En ik besluit te stoppen met mijn studie. Voor tenminste een jaar. Murw geworden van al die Amerikaanse handboeken en gedreven door idealen ga ik een jaar in de bouw werken. Iets met mijn handen doen, de wereld van de arbeiders leren kennen.

Studeren in de jaren ’70 (9)

Ondanks de horde vliegen die een gezamenlijke aanval ondernamen op onze blote benen was zowel de binnen- als de buitenband in een mum weer hersteld en konden we onze tocht vervolgen, door het prachtige dal van de rivier de Rhue westwaarts, alweer over verlaten wegen, waar slechts een enkel eenzaam huis stond, bewoond door een aftands vrouwtje, vroeger heks genaamd, die haar eten verzamelde uit planten in de berm van de weg en wier enige gezelschap bestond uit een woest grommend monster-aan-ketting, de mildere vormen waarvan men hond pleegt te noemen.
Deze volzin komt uit een brief die ik in 1973 vanuit Frankrijk aan het thuisfront stuur.
Op mijn eerste racefiets maak ik samen met studievriend Paul een fietstocht door de Auvergne en Dordogne. De jaren daarvoor zond ik mijn ouders tijdens vakanties een ansichtkaart of een korte briefje. Ik schreef over het weer en over de plaatsen die we bezochten. De onderliggende boodschap was steeds: het gaat goed. Mijn ouders moesten het ermee doen dat ze soms twee weken lang niets van mij hoorden. Telefoneren naar huis kostte me teveel.
Maar dan, op mijn 21e ontdek ik het genot van het schrijven. Liggend voor de tent pen ik het ene na het andere vel vol over de Franse cultuur, het landschap, de campingbewoners, de middenstanders, de dorpsfeesten.
…een saaie treinrit door Noord-Frankrijk (één groot korenveld), die slechts het vermelden waard is vanwege de allerzuurste snoepjes, merk Napoleon, die door een Franse non kwistig werden uitgedeeld (‘neemt hiervan en gaat heen in vrede’).
…wij allebei in een breed uitstaand regenpak, waarvan de wijde broekspijpen over elkaar heen schuurden als de nylons van een oude, doch niet onaanzienlijke dame.
…waar we in een klein straatje bij een oud mannetje belandden, dat onder het motto Tout pour le cycle zich inderdaad bezighield met het repareren van allerhande Solexen, daarbij natuurlijk gesteund door een doofstomme knecht met zenuwtrek.
…het is hier zo droog, dat je zelfs met het kaarten nog niet nat kunt gaan.
Wat mij nu opvalt zijn de volzinnen en het soms archaïsche taalgebruik (verpozing, lokaliteit, al ras, onledig houden met). Ik ben aan het spelen met taal en maak veelvuldig gebruik van overdrijvingen. Wellicht was ik beïnvloed door De Bovenkamer van J.M.A. Biesheuvel of door een roman van Gerard Reve.
Geconfronteerd met andere gewoonten en met andere mensen ben ik op zoek naar mijn eigen waarden, naar wat ik belangrijk vind en naar manieren om me te uiten.
Toen het donker geworden was en de overburen, in het bezit van twee auto’s, twee honden en twee kinderen, en de vrouw in het bezit van een onuitputtelijke garderobe, die haar noodzaakt zich tweemaal daags in weer een nieuwe populaire uitrusting te steken, toen zij dus de televisie aangezet hadden, hebben wij nog een wijle doorgebracht aan de oever van het meer, dat slechts beschenen werd door een halfvolle maan, die langzaam achter het silhouet van de bosrand zakkend, op zijn beurt weerspiegeld werd in het rimpelloze oppervlak van het water, een zeer romantisch ogenblik dus, dat bijna een zonsondergang op de Finse meren (zie het deeltje: Arnold op reis in Finland) evenaart.
Waar ik in al die vellen weinig  van mijn eigen gevoel laat blijken, voeg  ik aan deze volzin opeens iets persoonlijks toe. Iets wat een breuk betekent met de voorzichtige, emotieloze manier waarop we in ons gezin met elkaar communiceerden. Op zo’n moment zou je willen dat je tegen een meisje aan zat, met niet te lang haar, ietwat bolle wangen, eventueel een verbrande neus en gevoel voor romantiek.
Wat ik niet zeggen kon, schreef ik op.

Studeren in de jaren ’70 (8)

Er wordt aangebeld in mijn studentenflat. Als ik open doe, staat mijn vader voor de deur. Hij heeft een bromelia in zijn hand en glimlacht flauwtjes.
Ik schrik. Wat hij komt  hij hier doen, is mijn eerste gedachte. Ik wil geen inmenging in mijn domein. Geen opmerkingen over de kratten bier, de stofvlokken of de poster van de NVSH. Bovendien was ik net begonnen met een hoofdstuk Statistiek.
Zwijgend ga ik hem voor naar mijn kamer.
Hij geeft me de bromelia. Mijn moeder had mij de plant beloofd en ik kon hem niet op de fiets meenemen, is zijn korte uitleg.
We staan tegenover elkaar, geremd. In zijn dikke jas en met zijn hoed nog op zijn hoofd ziet hij er stijf uit. Hij oogt verlegen in deze voor hem onbekende omgeving. Het is de eerste keer dat hij hier is.
Ik sta er ook onzeker bij. Mijn vader weet niet zo gauw iets te zeggen, ik ook niet. We staan vlak bij elkaar, maar de afstand is enorm.

Mijn vader heeft al vele jaren last van depressieve gevoelens en angsten. Toen ik zeven jaar was, merkte ik er voor het eerst iets van. Papa lag overdag ziek op bed, de gordijnen stijf dicht. Wij mochten niet bij hem komen. Familieleden kwamen om met hem te praten. Dit was geen gewoon griepje, zoveel was mij wel duidelijk.
In de jaren daarna werd hij regelmatig door een van zijn collega’s thuis gebracht, omdat hij het niet kon uithouden op zijn werk. Dan was hij daarna weken thuis en lag de ernst als een wollen deken over ons gezin. Hij kwam alleen zijn stoel uit om zwijgend de tafel te dekken of de prullenmand te legen.
Toen ik in de puberteit nog als enige van de vier kinderen thuis woonde, leek hij nog meer verlamd. Terwijl ik zat te zweten op een Tacitusvertaling, dacht hij dat hij een hartaanval had gehad. Soms zat hij met het zweet van angst op zijn voorhoofd, omdat hij meende dat er mensen buiten waren die het op hem hadden gemunt. Om hem af te leiden speelde ik dan een spelletje kaart met hem. Gevangen in zijn eigen problemen, had hij weinig aandacht voor mij. Behalve als hij vond dat ik naar de kapper moest.
Een heel enkele keer sijpelde er even iets anders door zijn muur van zware gevoelens. Aan het begin van een kerstmaaltijd, toen mijn vader en ik als enigen al aan de versierde tafel zaten en de anderen nog druk heen en weer liepen, legde hij opeens zijn hand, met de handpalm naar boven open, naast de mijne neer. Woorden had hij er niet bij, alleen een glimlach. Ik voelde de warmte en de nabijheid.

Zo ligt er nu ook een zweem van genegenheid in zijn houding, dezelfde manier van glimlachen. Ik zet de bromelia op mijn bureautje en bied  een kop thee aan.
Hij aarzelt en zegt dan dat hij liever weer gaat.
Hij is nooit meer op mijn kamer geweest. Een paar maanden later wordt hij opnieuw opgenomen op de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis Overvecht. Hij loopt een longontsteking op en er ontstaan complicaties omdat hij niet meer goed kan slikken en niet meer kan hoesten. Zijn toestand wordt kritiek. Om beurten blijven we ’s nachts bij hem waken. In de stille ziekenhuiskamer neem ik bij gedempt licht mijn collegedictaten over Noam Chomsky door. Af en toe loop ik naar de man die met zijn ogen dicht en zijn mond licht open onbeweeglijk op het bed ligt. Ik bevochtig de lippen van de man. Het voelt heel onwerkelijk. Na enkele dagen overlijdt hij, 57 jaar oud, aan algehele spierontsteking. Het afscheid dat jaren daarvoor al was begonnen is nu definitief.
In de maanden daarna zit ik regelmatig bij mijn moeder thuis te studeren.

Studeren in de jaren ’70 (7)

Studenten in de jaren zeventig

Behalve de man die zich als prediker door Utrecht liet rondrijden, het Rode Boekje van Mao hoog geheven en onafgebroken roepend: ‘Het marxisme is humaan!’, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan J.
In het kader van het voorkandidaatsvak Sociale Psychologie volgde ik de temagroep Groepsdynamika. De groep werd begeleid door een jonge wetenschappelijk medewerkster, van wie ik de naam na 45 jaar nog direct weet: Nina Kaasjager-Schuilwerve. Nina, gespecialiseerd in sensitivity-trainingen, probeerde ons warm te maken voor The planning of Change van Bennis en Benne, een Amerikaanse theorie over verandering in groepen. Al snel werd zij overruled door linkse types die eisten dat we de verandering van de maatschappelijke structuren tot studieobject zouden maken.
Na vier groepsbijeenkomsten werden subgroepen geformeerd die een deelonderwerp zouden uitdiepen. Met twee medestudenten koos ik voor de rol van de wetenschapper in de sociale actie. Toen stond daar opeens J., een slungelig type met het haar tot op de schouders, slordig gekleed in een Indiaas vest, een ketting met het ban-de-bom-teken om zijn nek. Ik herkende in hem onmiddellijk de jongen die op een feest  onder invloed van geestverruimende middelen met zijn handen alle muren van de zaal had afgetast. J. vertelde, dat hij een tijdlang niets aan zijn studie had gedaan en dat hij deze nu weer wilde oppakken. Sociale actie, dat sprak hem wel aan. Dat was zo ongeveer het enige, dat er die middag uit hem kwam. Met voorstellen kwam hij niet, taken nam hij niet op zich. Hij zweeg en keek dromerig naar buiten.

Ik stortte mij vol overgave op de literatuur, schreef uittreksels en tikte op mijn kleine typemachine een opzet voor de te schrijven paper, met 3 carbon doorslagen voor de groepsleden. Tijdens onze groepsbijeenkomsten concludeerden we dat de wetenschapper stelling moet nemen ten gunste van de onderdrukten in de maatschappij. Het onderzoek moet via sociale actie leiden tot structurele veranderingen van de maatschappij.
J. was soms wel en soms niet aanwezig en als hij er was, zei hij bijna niets. Gevraagd naar zijn standpunt zei hij in omslachtige bewoordingen dat hij niet mee wilde doen aan een ratrace.
Op een middag kwam de subgroep bijeen op zijn kamer. We pasten er krap in. Niet dat de kamer zo klein was, maar de ruimte werd voor het grootste deel gevuld met het bed. De kamer stond gelijk aan het bed. Het bed was de plaats waar alles gebeurde. Daarboven, vlak onder het plafond, hing horizontaal een spiegel van bijna een zelfde grootte als het bed. Lag je op je rug op het bed, dan zag je jezelf levensgroot weerspiegeld. De subgroep vergaderde op het bed, het kopje kruidenthee stond ernaast op de grond.
Hoe verder we kwamen met onze paper over de ‘sosjale aktiedemikus’, hoe vaker J. ontbrak. We spraken elkaar niet aan op aanwezigheid of inbreng, zelfs niet in deze module over groepsdynamica. Het einde van de subgroep en de module heeft hij niet gehaald. Desondanks stond zijn naam op onze paper. Zonder noemenswaardige inspanning kreeg J. zijn studiepunten binnen.

Vijf jaar later kwam ik hem weer  tegen, tijdens een grote demonstratie tegen kernwapens in Utrecht. Op de hoek van de Catharijnesingel zag ik hem tien meter bij mij vandaan. Hoewel hij te midden van de mensenmassa stond, leek het of hij op zijn eentje aan het demonstreren was. Hij staarde in de verten en droeg een klein, maar opvallend bord met de tekst: OORLOG = KUT.
Niet lang daarna hoorde ik dat J. naar Noord-Groningen verhuisd was. Vlak onder de kust had hij een holwoning voor zichzelf gegraven. Zo bracht hij als kluizenaar Marcuse’s ontkenning van het bestaande in de praktijk.

Studeren in de jaren ’70 (6)

In 1972 volg ik de werkgroep Wetenschapskritiek. De begeleider vertelt, dat de psychologie ervoor moet zorgen dat mensen blijven functioneren in de maatschappij. De psychologie is het oliespuitje voor het kapitalisme. Maar, legt hij geduldig uit, de machine knerst hier en daar. Er openbaren zich grote tegenstellingen in het kapitalisme. Dat geeft mogelijkheden om het bestaande te ontkennen en te overstijgen, lees Habermas, lees Marcuse!
Ik volg zijn advies en sluit me aan bij een leesgroep. Overdag leer ik braaf voor mijn tentamens statistiek en methodologie. ’s Avonds discussieer ik in de leesgroep over vervreemding. Marx schreef, dat de mens vervreemd is van de natuur, van de producten die hij maakt, van de medemensen en van zichzelf. Maar omdat de arbeider volgens Marcuse zoet wordt gehouden met een autootje en een tv heeft hij zelf niet meer in de gaten hoe hij wordt uitgebuit. Studenten zijn in deze visie de dynamo van het verzet tegen de bestaande maatschappelijke structuren.
Ik consumeer gretig de maatschappijkritische literatuur, grote idealen verschijnen aan de horizon, inclusief de rituelen uit de socialistische kerk. De wereld steunt op nieuwe krachten, begeerte heeft ons aangeraakt. Hoe meer ik lees, hoe minder ik echter nog weet wat ik met mijn studie psychologie aan moet.
De Organisatie van Psychologiestudenten in Utrecht organiseert een congres over de beroepspraktijk van de psycholoog. Jan Foudraine, auteur van het net uitgebrachte boek Wie is van hout pleit voor het opengooien van de inrichtingen. Een andere spreker noemt bedrijfspsychologen een verlengstuk van de verfoeide ondernemer. Psychologen zouden samen moeten werken met actiecomités van arbeiders en onderzoek moeten doen naar onderdrukkende werkomstandigheden. Onderwijspsycholoog Co van Calcar roept op niet langer te lullen over de beroepspraktijk, maar materiaal te timmeren voor scholen in achterstandswijken. Ik lever een kleine bijdrage aan de organisatie van het congres  door stencils te rapen en congresmappen te verkopen. Met het rode organisatielintje om mijn arm voel ik mij heel wat.

Karl Marx

In de theoretische verhandelingen die we in de leesgroep bespreken staan de maatschappelijke structuren centraal, niet de psychologische. Het gaat over andere mensen, nooit over onszelf. Ik heb in die tijd geen vriendin, voel me onzeker in groepen en mis in mijn studentenflat het warme contact. Maar in mijn leesgroep pleit ik er voor om de zaken fundamenteler aan te pakken. We beginnen aan de Inleiding in de marxistische economie.
Tegelijkertijd vind ik dat ik niet alleen maar moet lezen en discussieren. Ik moet ook iets doen en dus sluit ik me aan bij de oppositiegroep van studenten op de subfaculteit Psychologie. Het onderwijs in het voorkandidaats vinden we belabberd. Wij kunnen te weinig meepraten. Er is 1 medewerker op 40 studenten, terwijl de landelijke norm 1 op 12 is. We schrijven pamfletten over de noodtoestand op de subfaculteit Psychologie en organiseren een protestavond. Er komen meer dan honderd studenten op af. De ontevredenheid is massaal. We weten precies wat er mis is, maar we hebben er nog niet over nagedacht hoe we deze onvrede kunnen omzetten in actie.
Enkele aanwezige studentenleiders van de studentenvakbond USF klampen ons na afloop aan. Als leden van de CPN zijn zij inmiddels gepokt en gemazeld in de organisatie van verzet. ‘Zo’n groep mag je nooit zo maar naar huis laten gaan. Dat demotiveert. Schrijf alle namen op, richt werkgroepen op, ontwerp petities’.
Ik sta er wat bedremmeld bij. De dynamo van verzet slipt over de band.

Studeren in de jaren zeventig (5)

Uitzicht over Tuindorp

Mijn kamer aan de van Lieflandlaan 50 in Utrecht meet 3 x 4 meter en staat vol met planten, zoals citroengeraniums en sierasperges. Vanaf de bovenkant van de klerenkast heb ik een netwerk van touwtjes gespannen, waarover een snel groeiende ficusachtige plant een groen bladerdak heeft gevormd, waar de verse scheuten omlaag hangen als in een prieeltje. Op een kastje staat een grote bandrecorder en het kleine stalen bureau ligt vol met studieboeken en collegedictaten. Hier bereid ik iedere dag plichtsgetrouw mijn colleges en tentamens voor.
Mijn kamer ligt op de vijftiende verdieping en kijkt uit over Tuindorp en treinstation Overvecht. Ik kijk vaak naar buiten en ken de vertrektijden van de treinen. Zie ik er een gaan, dan weet ik hoe laat het is. Ik hoor het continue geluid van de auto’s op de Kardinaal de Jongweg diep onder mij. Ik zie de wolken langstrekken, de mist verdampen.
Staande voor het raam kijk ik uit over mijn toekomst,  mijn idealen, mijn onzekerheden.

Ik woon hier met negen andere jongvolwassen mannen. Wij zijn de eerste bewoners. De Stichting Studentenhuisvesting meende er in 1971 goed aan te doen om de jongens gescheiden te houden van de meisjes. Die wonen naast ons. We kijken op uit de Volkskrant als zij over de galerij het raam van onze woonkeuken passeren. En vervolgens strelen we onze kat. Die heet Maup, naar de minister van Onderwijs, de Brauw.
Langzaam bouwen we een gemeenschap op, met lijsten bij de biervoorraad en de telefoon, met briefjes en discussies over schoonmaken (‘de douche elke week met lysol!’), over kookplaten die aan zijn blijven staan, koekenpannen die krom zijn getrokken en boterkuipjes die zijn verdwenen.

Maaltijd op de galerij voor de studentenflat

We beginnen met gezamenlijke maaltijden. Als er tenminste iemand bereid is om te koken. Tijdens de maaltijden nemen we elkaar de maat over welk onderwerp je ook maar kunt bedenken. Soms gaat het over de gewenste veranderingen in onderwijs en maatschappij. Ik ben daarin het meest principieel en idealistisch. Alles moet anders: democratie op de universiteit, zelfbestuur voor arbeiders in de bedrijven, verbanning van honger en uitbuiting uit de derde wereld. Het socialisme is mijn doel, maar dat gaat velen in ons huis ietsje te ver. Ik vind dat ik tekort schiet als ik hen niet kan overtuigen. Dan kijk ik na het eten weer uit het raam. Mijn onzekerheid wordt alleen maar groter. En ik noteer in mijn aantekeningen: ‘de banden hier in huis zijn losjes, er is nauwelijks werkelijk contact, we leven langs elkaar heen’. ‘De onderwerpen die tijdens het eten besproken werden, vond ik niet interessant, de meningen staan ver van mij af’.

Maar het huisfeest verbroedert. Het is een goede aanleiding om de kamer eens flink op te ruimen. Dan kunnen de gasten op de grond zitten. De firma Nectar levert met een steekwagen een grote hoeveelheid kratten af.
Het eerste huisfeest heb ik niet tot het einde meegemaakt. Huisgenoot Frans had, met de kennelijke bedoeling om de buurvrouwen te behagen, een aantal grote mandflessen sherry voor een spotprijsje ingekocht.  Iemand had mij geadviseerd om eens sherry te proberen. Met mijn moeders gezegde Onderzoekt alles en behoudt het goede in mijn achterhoofd was ik er niets vermoedend aan begonnen. Halverwege het feest stond ik op mijn kamer met mijn hoofd boven de wastafel, achter mijn groene prieeltje. Ik zag alle zorgvuldig gemaakte hapjes weer naar buiten komen. Dat leek mij niet het goede wat behouden dient te worden.

Studeren in de jaren zeventig (4)

Studentenflat van Lieflandlaan

Ik had wat kortdurende relaties met vriendinnetjes gehad, toen ik I. ontmoette. Het was tijdens een feest in de studentenflat aan de van Lieflandlaan, waarheen ik in 1971 was verhuisd. I. stond in een deuropening, haar lange rode haren glansden in het licht van de gang. Wij lieten elkaar die avond niet meer los en dat ging de dagen daarna zo door. Het was duidelijk dat het Grote Wonder van het Gezamenlijk Genoegen nu zeer nabij was. Ik had er al lang naar uitgekeken. In mijn jongensbrein had het verlangen naar het hoogst haalbare genot mythische proporties aangenomen. Zou ik ongeneeslijk ziek worden en nog één wens mogen doen, dan wist ik het wel.
Voor de inwijding in het Grote Wonder had ik in I. een goede partner. Zij had al met verschillende vriendjes gevreeën, onder meer met de bekende actievoerder van de Rode Jeugd, L. van H., die voor het plegen van een bomaanslag een tijd de bak was ingedraaid. I. wist dus van wanten.
Toen wij na een filmavondje ’s avonds op haar bed lagen, voelde het als heel natuurlijk, dat het ene na het andere kledingstuk werd uitgetrokken en met naar binnen gekeerde mouwen en pijpen naast het bed werd gedropt. Ik had goed begrepen dat je in dit samenzijn niet je kleren netjes op een stoel hangt.

Het zou een historische avond worden, een mijlpaal, daar was ik mij zeer wel van bewust. ‘Dit is het’, dacht ik, toen ik voor het eerst haar blanke borsten kuste. Toen mijn broek uitging, schoot ik  onder de dekens. Ik schaamde me voor mijn opwinding, niemand had dat ooit gezien. Ik vond het zelf ook geen gezicht.
Ondertussen (een saillant woord in dit verband) had I. haar beide benen tot over haar naakte buik opgetrokken. Daar had ik niet op gerekend. Dat hoort er toch niet bij, dacht ik. Haar knieën drukten zich in mijn borst. Het leek alsof zij een verdedigingswal wilde optrekken tegen een horde aanstormende, van hoogspanning trillende roeden.
Ik moest ook denken aan die bommengooier. Je weet niet wat de omgang met zo’n jongen achterlaat. Net toen ik vriendelijk wilde vragen of zij die hinderlijke knieën kon laten zakken, fluisterde I. met een vanzelfsprekend overwicht in mijn oor: ‘We moeten wel veilig vrijen. Morgen maar eens iets kopen bij de apotheek’. Het moet gezegd: dat was haar wel toevertrouwd. Als gewezen apothekersassistente kende zij het gehele assortiment. Wel irritant dat je nu pas op dat idee komt, dacht ik.

Terwijl wij doorgingen met de liefkozingen, schoot mij te binnen dat ik in de introductietijd voorgelicht was over het fenomeen condoomautomaat. Dus pijnigde ik mijn hersens af, waar er in Utrecht zo’n verdomde automaat zou staan. Ik wist waar alle bioscopen waren, de wetenschappelijke boekwinkels, de platenzaken. Maar de locaties van de condoomautomaten kende ik niet. Als die kennis een teken is van volwassen worden, dan was ik blijkbaar nog niet erg gegroeid. Dit soort gepeins was helaas niet bevorderlijk voor mijn opwinding.
Ik kon desondanks leven met de gang van zaken. Want zo ervaren als I. was in vrijages, zo gepokt en gemazeld was ik in uitstel van behoeftebevrediging. Eerst de zuurkool, dan de pudding. Eerst jaren sparen, dan een brommer. Eerst hard studeren, dan pas tv kijken. Het kon me niet extreem genoeg zijn, zolang er maar daadwerkelijk uitzicht bleef op de hemel.
Ik had haar borsten gezoend, de rest zou later volgen.
Ik hoop, dat jij, lezer, ook met dit uitstel kunt leven.

Studeren in de jaren ’70 (3)

We zijn met meer dan driehonderd. De grote zaal aan de Varkenmarkt in Utrecht zit in september 1970 meer dan vol met eerstejaars studenten psychologie. Lange haren, spijkerjackjes en pakjes shag vullen de grijze, kale ruimte, die verlicht is met tl-buizen.
Voorin de zaal discussiëren de veelbelovende wetenschapper Köster, de kin in de lucht, en de ouderwetse pedagoog baron van Ittersum, de deliriumhandjes in de zakken van zijn colbert, over de waarde van de fenomenologie. Wat is dat, fenomenologie, vraag ik me af. Heeft dat iets met vrouwen te maken? Ik durf het niet te vragen voor de volle zaal. Het zal wel dom zijn, dat ik dit niet weet.
Daarna zit ik in een werkgroep waar stevig wordt gediscussieerd. De student-assistent die de groep begeleidt zegt, dat hij het spannend vindt: ‘Het zweet staat in mijn handen’. Mijn mond valt open. Dat je onder woorden durft te brengen, dat je iets emotioneel moeilijk vindt! Dat heb ik nog nooit meegemaakt. En wat een ontspanning geeft zijn bekentenis. Het komt helemaal niet zwak over, integendeel. Dit wil ik ook leren, neem ik mij voor.
Later gebeurt er iets, waarvan ik nog meer onder de indruk ben. In zijn colleges vertelt Köster over de resultaten van zijn reukonderzoek. De grote zaal reageert kritisch. Wat is de maatschappelijke relevantie hiervan, wordt gevraagd. Wordt dit gefinancierd door het bedrijfsleven? Als zich hierover een discussie ontspint, roept een jongen in een Afghaanse jas: ‘Wat heb je nu aan dit gelul, terwijl de wereld klote is!’
Ik ben diep geraakt. Er is honger in de derde wereld, oorlog in Vietnam, overal worden arbeiders uitgebuit. Het moet allemaal anders, radicaal anders. Ik voel me schuldig dat ik nog niets hieraan gedaan heb.

De democratiseringsgolf op de universiteiten is vanuit Tilburg en Amsterdam overgewaaid naar Utrecht. Hier hebben studenten de kamer van de curatoren bezet. Ze eisen medebeslissingsrecht, one man, one vote. Minister Veringa bereidt de Wet op de Universitaire Bestuurshervorming voor. Daarmee worden we ingekapseld, zeggen de radicalen. Ik vind dat ze gelijk hebben.
De Organisatie van Psychologiestudenten (OPSU) belegt een massavergadering waarvoor men dezelfde collegezaal aan de Varkenmarkt kan gebruiken. Er worden stencils uitgedeeld tegen de hoogleraren en hun onderonsjes. Boycot Veringa met zijn inspraakorganen, daar word je alleen maar ingepakt! De eis is dat psychologiestudenten voor elk onderdeel zelf een alternatief mogen voorstellen. Er wordt gepleit tegen massale hoorcolleges en voor projectonderwijs. Ik hoor het  instemmend aan.  De sportpsychologie, die de reden was waarom ik voor deze studierichting had gekozen, verdwijnt geruisloos aan de horizon.

Enige weken later kan de OPSU de grote collegezaal opnieuw gebruiken, nu voor een groot feest op een zaterdagavond. Dit weekend ga ik daarom niet met een tas vol vuile was naar huis.
De zaal ziet er zonder het tl-licht duister uit. Bij de ingang staan de kratjes bier hoog opgestapeld. Zou dat er allemaal deze avond doorheen gaan, vraag ik me af. Het lijkt me onmogelijk. Ik herken enkele actievoerders van de massavergadering. Student J. loopt op zijn eentje een beetje vreemd rond. Hij tast met zijn handen alle muren en het schoolbord af. Wat is hier aan de hand?
In het lawaai en gedrang speur ik naar meisjes die ik van colleges en werkgroepen ken. Als ik na een tijdje nog geen bekende gezien heb, stap ik maar weer op mijn oranje fiets. Op de Jutfaseweg word ik aangehouden door een Noorse vrachtwagenchauffeur op zoek naar ‘u kul’. Ik kijk hem niet-begrijpend aan. ‘Now, you arru a boy, I wanttu u kul’. Nu wordt het me duidelijk.
Dat juist ik dat niet begrepen had.

Studeren in de jaren ’70 (2)

Runstraat

De stapel Amerikaanse studieboeken ging mee en een weekendtas met schone kleren. Verder had ik nog een campinggasje ingepakt en een pannetje. Veel meer was het niet, waarmee ik in augustus 1970 verhuisde naar mijn eerste kamer aan de Runstraat in de Rivierenwijk in Utrecht. In het kamertje van 2 bij 3 stonden al een bed, een bureautje en één stoel. Daar kwam nog een butagaskacheltje bij, dat ik tevens als broodrooster gebruikte.
Alleen de muziek ontbrak nog. Daarom werkte ik drie weken bij stomerij Hartevelt. Ik sjorde broeken rond een pasvorm en joeg er dan een lading stoom doorheen. Bij de wekelijkse partij broeken uit het Willem Arntszhuis vermengde de chemische geur zich met de stank van urine. Zo verdiende ik mijn eerste bandrecorder.
Het houtwerk in mijn kamer was vijftiger-jaren-grijs van kleur. Met toestemming van de hospita verfde ik de deur en de balken van het dakbeschot oranje. Dat paste mooi bij een affiche van de NVSH dat ik een prominente plaats aan de muur had gegeven.
Mijn vader had geregeld dat ik mijn blauwe Tomos achter het huis in het gangpad mocht parkeren, dit met het oog op het criminele tuig in de grote stad. Toen ik merkte, dat iedereen op de fiets naar college kwam, liet ik mijn brommer ongebruikt staan roesten in de regen. Omdat ook fietsen vaak gestolen werden en ik nog wat oranje lak over had, verfde ik mijn fiets oranje. Alleen op Koninginnedag stapte ik wat beschroomd op.

Het ontdekken van het leven kon beginnen.
De uren overdag waren voor de studie, de avonden voor het bezoek. Als je ’s avonds alleen op je kamer zit, komen de muren op je af, had ik iemand horen zeggen. En dus trok ik er elke avond op uit om iemand op te zoeken, of er werd bij mij aangebeld, soms wel drie keer op een avond. Als bed en stoel bezet waren, nam de rest plaats op de grond. Kwam er iemand rond etenstijd langs, dan bakte ik wel eens pannenkoeken op mijn campinggasje. Mijn kleine kamer stond voortdurend stijf van de rook. Ik deed voor het eerst mee met een joint.
T. vertelde vol trots over zijn eerste vrijpartij. Vriend M., die op jongens viel, verzekerde dat stimulering van de tepels ook tot een orgasme kon leiden.  Ik aanbad in stilte het schuchtere meisje dat mij bij de bakker om de hoek hielp.
We spraken over alle zaken des levens, over studie en kamers, en vooral over wat goed en fout was. Verlost van ouders en school waren we bezig nieuwe kaders te ontwikkelen. We waren tegen de Amerikanen en tegen milieuvervuiling en voor Monty Python en voor Ajax.
Mijn oudere broer haalde huis-aan-huis handtekeningen op in de Rivierenwijk. Hij studeerde sociologie, maar was de wijk ingekomen om actie te voeren. Een andere tijd kondigde zich aan.
Ik weigerde mee te doen met de Volkstelling. Die viel in de categorie ‘fout’. Al hoopte ik vurig dat ik niet thuis zou zijn, als de teller aanbelde, want op weigering stond een  boete van f 500,-. Met mijn uitgavenpatroon van f 5,- per dag zou dat betekenen, dat ik weer broeken moest gaan stomen.
Het lukte me om afgekeurd te worden voor militaire dienst. Op S5, onaangepastheid. Er werd gezegd, dat ik nu nooit meer een baan bij de overheid zou kunnen krijgen. Het leger was echter overduidelijk fout en onaangepast wilde ik wel zijn, een oranje fiets had ik al. Bovendien, als ik als soldaat zou schieten zoals ik sprak, dan viel er met mij geen oorlog te winnen.