Herinnering

Op de radio klinkt een lied, ik herken het direct, maar de titel en de zanger komen niet in me op. Het moet heel lang geleden zijn, dat ik deze muziek gehoord heb. Het is een trage Engelstalige ballad gezongen door een man die zichzelf op een gitaar begeleidt. Hij heeft een monotone, melancholieke stem en hij zingt het lied op een bijna verveelde manier, alsof het hem niets kan schelen hoe het klinkt. Dat kon Leonard Cohen wel eens zijn, bedenk ik. Het voelt als het toppunt van somberheid. Bij de afkondiging spits ik mijn oren naar het kleine radiootje in onze keuken. Famous blue raincoat heet het lied, van, inderdaad, Leonard Cohen.

Flarden van regels komen terug: and Jane came by with a lock of your hair. Ik heb geen idee waar de tekst over gaat. Ik luisterde vroeger nauwelijks naar de tekst. Het was de melodie die mij meenam. Ik lees nu op internet dat het een nummer is van de elpee Songs of love and hate. Dan komt er meer in mijn herinnering terug. Het is 1971, ik zit in het tweede jaar van mijn studie. In die tijd heb ik regelmatig contact met medestudent H. Hij is weg van Leonard Cohen, omdat die zo ‘heerlijk depressief’ klinkt. Hij zegt het met een lach, maar hij meent het. Luisterend naar Cohen kan hij wegzakken in somberheid, want het leven is nu eenmaal vreselijk zwaar.
Ik sta versteld van H.’s zwelgen in negatieve gevoelens. Ik moet in die jaren iets van sombere gevoelens opgemerkt hebben, was het niet bij mijzelf, dan toch zeker bij mijn vader. Maar het aandacht geven aan en zeker het opzoeken van die donkerte was me volkomen vreemd. Zo was ik niet opgevoed. We waren ons nauwelijks bewust van gevoelens, positief of negatief. Er werd nooit over gesproken.

Beeld: www.issuu.com

De eerste jaren van mijn studie psychologie hielpen er ook niet bij. Ik leerde hoe je muizen moest leren om een hekje te openen, hoe de beelden die je ziet omgekeerd naar de hersenen worden gestuurd en wat de voorwaarden zijn voor deugdelijk wetenschappelijk onderzoek. Met mensen en met gevoelens had dat niets te maken. Totdat een assistent in een studiegroep opeens zei, dat hij het gesprek zó spannend vond, dat hij met het zweet in zijn handen zat. Hoe durfde hij daarover zo eerlijk te zijn? Voor het eerst realiseerde ik me dat het tonen van je gevoelens een teken van kracht kan zijn.
Daarna deed de sensitivity training zijn entree: hoe sta je in de groep en hoe komt de ander op jou over? Het was opnieuw vriend H. die voor de volgende confrontatie zorgde. Hij had een spel over emoties gekocht. Het doel was om boosheid, opgewektheid of verlangen uit te beelden met, al naar het kaartje dat je kreeg, je gezicht, je handen, je hele houding. Ik wrong mij in diverse bochten om ‘hoop’ met mijn lijf uit te drukken. Dat was eens maar nooit weer.
Ondertussen draaft Jane de hele week al met the lock of your hair door mijn hoofd. Hoe dat in mijn hersenen verloopt heb ik nooit geleerd.

In de laatste klassen van de middelbare school stond ik na afloop van de lessen vaak met een aantal jongens uit mijn klas te praten. We hingen op onze fietsen bij de achteruitgang van het gebouw op het Pieterskerkhof in Utrecht. Onderwijl trok er een stroom leerlingen langs, die vanonder een nauwe poort uitwaaierde over straat, op weg naar huis. We spraken over leraren, klasgenoten en over alles wat jongens van die leeftijd bezighoudt. Er ontstond steeds opwinding als er een jonge jongen uit een van de lagere klassen langsfietste. Geleidelijk werd mij duidelijk dat een van mijn klasgenoten op deze jongen viel. Een ander ging daarin mee. Ik schrijf ‘geleidelijk’ omdat ik me aanvankelijk niet kon voorstellen dat je op iemand van hetzelfde geslacht verliefd kon worden. Ik was opgegroeid in een wereld waarin die vorm van liefde niet bestond. Het woord homo had ik thuis nog nooit gehoord. Wat niet hoort, bestaat niet. De opwinding van mijn klasgenoten leek mij een spel, een overdreven manier van doen.

Enkele jaren later, tijdens mijn studie psychologie, begon ik de twee smaken, homo en hetero, heel gewoon te vinden. Sterker nog, het onderscheid bleek niet zo zwart-wit te liggen. Er waren hetero’s die homo werden (andersom kwam niet veel voor), er waren mensen die van beide geslachten hielden. Ik maakte wel eens mee, dat er mannen achter mij aanliepen. Het streelde mijn ego maar bevestigde mijn eigen oriëntatie op vrouwen. In de cursus seksuologie kregen we de opdracht om onze gevoelens te onderzoeken en onze verlangens met anderen te delen. Voor wie nooit geleerd heeft om over seksualiteit te praten waren er heel wat blokkades te overwinnen. De docent was een getrouwde man die het openlijk met mannelijke studenten aanlegde. Daar keek niemand van op. Enkele heteroseksuele medestudenten zeiden dat hun aandacht ook wel eens bleef hangen bij een aantrekkelijke man of een homo-erotische foto. Dat bracht me een gevoel van verwarring maar ook van opluchting. Ook ik mocht een man mooi vinden. En wie masturbeert is per definitie met het eigen geslacht bezig. In dezelfde jaren zeventig nam het aantal lesbische vrouwen in mijn omgeving zienderogen toe. Je gaat niet met je onderdrukker naar bed, was een veel gehoorde leus.

Ging het in mijn jonge jaren om de vraag op wie je verliefd kon worden, man of vrouw, in het huidige tijdperk van de letterafkortingen gaat het om wie je zelf bent. Het aantal artikelen over genderidentiteit neemt een hoge vlucht. Een hoogleraar psychologie maakt zich in een interview bezorgd om de vele kinderen in het basisonderwijs die zich afvragen of zij man of vrouw zijn of iets er tussen in.
Net als vijfenvijftig jaar geleden word ik met mijn opvattingen over seksualiteit en identiteit geconfronteerd. Opnieuw vind ik al die nieuwe vormen overdreven. Maar kijk, ik vond bijgaande foto van mijzelf in een album. De foto is gemaakt in de jaren zeventig tijdens het carnaval in Limburg. Met enig gevoel van schaamte plaats ik ‘em bij deze blog. De wereld van drag-queens staat ver van mij af.

Van de eerste voetbalwedstrijd die ik speelde is er slechts een flard in mijn geheugen achtergebleven. Ik zie mijzelf staan wachten aan de zijlijn. Als mij de bal wordt toegeschoven, schiet ik ‘em een end naar voren en hol er achteraan. Het vijandelijk doel is nog heel ver weg.
Plaats van handeling was het veld van de Patronaats Voetbal Club Vleuten (PVCV) aan het Haarpad tussen Vleuten en Haarzuilens, een plek die alleen fietsend of lopend bereikbaar was. De vereniging beschikte over één veld, een hobbelige wei vol kale plekken, vooral rond het strafschopgebied. Er stond een houten keet met een kleedlokaal.
Ik was lid van een katholieke gymnastiekvereniging. Dat was de traditie. Er hing een sfeer van zuiverheid en goedheid om die sport heen, iets verhevens. Voetballen bij een club, dat was voor ruwere en volksere types, daar deed ik niet aan mee. Ik moet daarom mijn debuut op het voetbalveld tijdens een schooltoernooi gemaakt hebben. Het weer was mooi, er stonden rijen kinderen langs de kant en de kleine leren bal voelde heel zwaar. Mijn herinnering stopt bij mijn rush naar voren. De afloop is me niet bijgebleven, dat zal wel een reden hebben.

Een ander katholiek schoolplein, een aantal jaren eerder

Het imago van de voetbalsport weerhield me er niet van om iedere dag op het schoolplein te voetballen. We waren met een groep van zo’n tien jongens die een partijtje speelden. Voor aanvang werd er ‘gepoot’. Twee van ons liepen schoen voor schoen zettend naar elkaar toe. Wie de laatste stap kon zetten zonder de ander te raken mocht als eerste een medespeler uitkiezen.
We speelden met een klein kaatsenballetje. Een echte voetbal vormde een te groot gevaar voor de ruiten van de katholieke school. Daarnaast moesten we er op bedacht zijn, dat de bal niet over de muur verdween die het schoolplein scheidde van de tuin van de dominee. Die was niet altijd bereid om de bal terug te geven als je had aangebeld.
Het complete schoolplein was ons veld, dus we voetbalden tussen spelende kinderen door, kleine kinderen omverlopend en scheldend op andere die het gewaagd hadden om de bal weg te trappen. Wat ons een sussende vermaning opleverde van de twee dienstdoende onderwijzers die in een vast patroon over het plein wandelden. Met een kaatsenballetje in een kleine ruimte spelen, we werden er behoorlijk balvaardig van.

Een jaar of vijf later werd ik alsnog lid van PVCV. De gemeente had ondertussen een heus sportcomplex laten aanleggen, met vijf velden, vier kleedkamers en een kantine. Het hoofdveld werd op zondagen om beurten bespeeld door de Vleutense club en voetbalvereniging De Meern, de grote concurrent. Ik speelde rechtsbuiten in de toen gebruikelijke vijfmans voorhoede (kom daar nu nog maar eens om). Mijn grote wapen was mijn sprint. Ik holde met gemak de meeste linksbacks voorbij. Mijn grote makke was mijn schotkracht. De voorzetten die ik afleverde bereikten met moeite het strafschopgebied. Tenminste eenmaal heb ik een doelpunt gemaakt. Ik droomde niet over een voetbalcarrière. Dat gebeurde pas toen mijn zoon werd aangenomen bij de jeugdopleiding van Feyenoord.

Toen ik woensdagnacht wakker werd draaide ik mijn hoofd naar de rode cijfers van de wekker. 5:34 uur. Op hetzelfde moment zat er een liedje in mijn hoofd: ’t is weer voorbij die mooie zomer. Hoe toepasselijk voor deze week. Maar, hoe kwam dat lied daar op dat moment? Een klein uur eerder had ik de auto van de krantenbezorger gehoord. Had de bezorger wellicht de radio aanstaan zonder dat dit bewust tot mij was doorgedrongen? Of was de hit van Gerard Cox eerder deze week ongemerkt binnengekomen? Zo’n onbewuste waarneming is mogelijk, leerde ik ooit in mijn studie. Subliminal messages worden deze prikkels genoemd. Coca-cola zou zelfs ongemerkt reclameboodschappen door films heen mengen, werd toen verteld.

Na na na, nananana, na na naa. Het vrouwenkoortje waarmee het lied begint trok door mijn slaperige hoofd. De nasale stem van Cox die bij het scherpe hoge zoemen van een mug even inhoudt voor het woord mug. Ik heb ’s nachts allang weer mijn pyjama an is nog zo’n zin die bij mij is blijven hangen, hoewel dat woensdagnacht voor mij niet opging. Ik had juist het dekbed van me afgeslagen om wat af te koelen. Kon ik de slaap weer vatten? Het gezang van Gerard hielp er niet bij.
De volgende morgen zocht ik het nummer op. Volgens Wikipedia (waar het lied een eigen pagina heeft) hoorde Cox in Frankrijk Salut les amoureux, een chanson van Joe Dassin over afscheid nemen. Cox maakte er in korte tijd een Nederlandse tekst bij.
Op het strand slapen, vissen in de zon, zwemmen en varen, Gerard dook al zijn mooie herinneringen aan de zomer op. Haringgeur vermengd met zonnebrand, het rijmde mooi op in je kleren schuurde zacht het zand. De platenmaatschappij vond het nummer niet passen bij Cox’ kritische imago, maar de zanger zag er brood in en kreeg gelijk. Het lied stond in het najaar van 1973 wekenlang nummer één op de hitparades, er werden uiteindelijk meer dan 200.000 exemplaren van verkocht. De B-kant, zullen we ritselen?, lijkt me trouwens ook interessant. Het zal wel het favoriete nummer van Mark Rutte zijn.

’t is weer voorbij brengt mij onverbiddelijk terug naar de werkplaats van aannemer Versteegen in Montfoort, waar ik in die tijd werkte. Het lied bracht licht in de monotonie van de arbeid. Maarten, de meester-timmerman, keek even glimlachend op van zijn klus. Koen, de norse werker, met immer een sigaar hangend in de mondhoek en de pet achter op zijn hoofd, keek wat vrolijker uit zijn ogen. Willem, de oude schilder, brulde het nummer hard mee, boven het lawaai van de slijpsteen waaraan hij zijn verfkrabbers scherpte. Hij kwam naast mij staan, te dichtbij naar mijn zin, maar daarover durfde ik niets te zeggen. Hij vertelde dat hij vlak na de oorlog in Frankrijk had gewerkt. Daar verbleef hij in een soort kamp, waar een hek omheen stond. Maar dat gaf niks, zei ie, want ’s avonds kwamen de meisjes uit het dorp. ‘Voor tien franc mocht je dan je lul door het hek heen steken.’ Die mooie tijd was allang voorbij, maar het genot glom nog achter zich dikke brillenglazen.