BEGRAFENIS
In de gang van de pastorie met kapelaan Ter Steeg. Ik sta geheel links.
Een begrafenisstoet bracht me deze week terug naar 1960. Ik zag mezelf weer staan als misdienaar achter in de kerk. Door de reeds geopende buitendeuren stroomden licht en frisse lucht naar binnen. Boven onze hoofden klonk het orgel en voor mij stonden de dragers met de kist. Ik droeg het zilverkleurige wierookvat aan de ketting. De rook kringelde omhoog en kietelde mijn neus. Mijn medemisdienaar droeg een bijna twee meter hoog kruis, met een eveneens zilverkleurig christusbeeld op een zwarte ondergrond. Achter ons stond pastoor Beutener ongeduldig te wachten tot de familie en de overige aanwezigen zich in de rij hadden opgesteld.
Daarna zette de stoet zich in beweging, door het voorportaal naar het buitenlicht. Onder het gebeier van de kerkklokken stapten de dragers voorzichtig de treden af het kerkplein op, om daarna af te buigen naar de begraafplaats achter de kerk. De mannen die de kist op hun schouder voerden droegen zwarte jassen en stijve glimmende hoeden. Als ik het me goed herinner liepen er in de stoet altijd enkele koorzangers mee, oudere mannen die geen verplichtingen elders hadden. Ze droegen een das om de nek, waarvan de uiteinden kruislings links en rechts onder het colbert waren gestopt. Het zangboekje dichtbij het gezicht geheven zongen zij met krakerige stemmen Latijnse teksten die snel vervlogen in de wind.
Ingang van het kerkhof
Een begrafenis vond altijd in de ochtend plaats. Wie aangewezen was om de mis te dienen, hoefde niet de les op school te volgen. Ik voelde me heel wat als ik, met enige afgunst nagekeken door de andere leerlingen, het klaslokaal uitliep. Daarna holde ik door de Dorpsstraat naar de kerk.
Terugdenkend komen er beelden boven van bewolkt, winderig en koud weer. Wij droegen een zwarte toog met een witte superpli, een halflang bovenkleed. Warm voelde dat geenszins, zodat ik in die optocht nogal eens liep te bibberen. Ik wilde dat de dragers een beetje doorliepen, maar ze hielden juist een tergend traag tempo aan.
In alles voelde ik de zwaarte van het moment: het volkomen zwijgen van de mensen, het zwart van de dragers, de ernst op de gezichten. Ik keek altijd even over mijn schouder om te zien hoe de gemoederen waren, hoe strak de gezichten stonden, of er veel gehuild werd of juist niet. Het roerde mij niet. Als je oud bent, dan ga je dood. Zo simpel zag ik dat. Ik kon me niet voorstellen dat ook ik eens oud zou worden.
Zo liepen we traag en stil de honderdvijftig meter naar het kerkhof. Aan het einde van het pad, tegenover de toegang naar het kerkhof, lag Het Kleuterparadijs. Het geluid van de spelende kleuters op het schoolplein vormde een groot contrast met de zwijgende dodenceremonie. Op de begraafplaats gekomen bewoog de stoet zich naar de plek waar vers opgeworpen aarde lag. De kist werd boven het graf geplaatst. Onbewogen zag ik toe hoe enkele dragers de balkjes onder de kist vandaan haalden en andere met behulp van touwen de kist langzaam en gelijkmatig omlaag lieten zakken. Daarna klonk het doffe geluid van aarde die op een houten kist valt.
Ik was al twee jaar liftend op vakantie geweest en had zo uren wachtend langs de weg gestaan, maar dat weerhield mij er niet van om, samen met vriend C., in 1972 met de duim omhoog door Groot-Britannië te trekken. Het was niet eens zozeer om financiële redenen. Liften was omgeven met een cultuur van vrijheid – blijheid: op je gemak reizen, niets hoeft, je ziet wel waar je uitkomt, alles is goed. We hadden in Engeland geen duidelijk doel. Er was slechts het vage idee om zo ver mogelijk naar het noorden te trekken, naar verre, onbekende streken. De praktijk was dat we onze vakantie vooral langs en op de weg versleten. Het waren kleine dingen die onze dagen kleurden. Een ritje hoog in de cabine van een vrachtwagen. Of die keer dat we twee keurige oude dames niets vermoedend zagen rondrijden in een auto met een nummerbord dat begon met KUT.
In Font Romeu begonnen we aan de klim. Ondanks de beperking in bagage woog mijn rugzak nog ongeveer 20 kilo. Ik voelde me een soldaat op zijn eerste veldtocht. Niet denken aan hoe ver het is, hoe zwaar de rugzak, hoe steil het pad. Om je heen kijken, genieten van de omgeving. Niettemin was het een bevrijding toen ik na een paar uur mijn rugzak af kon gooien voor de eerste pauze. ‘s Middags legde ik mijn handen tussen de banden van de rugzak en mijn schouders om de pijnlijke plekken niet te hoeven voelen. Tegen de avond zetten we onze tenten op bij een klein meer. Om ons heen een verlaten landschap. Zes nietige stippen tussen ruige berghellingen. Voor ons had de dag lang geduurd. Het was minder dan een flits in de miljoenen jaren van deze natuur.
Toscane. Dat is het paradijs op aarde, zo hoorden we uit verhalen van collega’s en vrienden. En dus zochten G. en ik in 2005 een mooie vakantiewoning uit op internet. Vrij gelegen, dat was zo’n beetje het belangrijkste criterium bij de keuze. Zo kwamen we uit bij een huisje met de vertrouwen wekkende naam Casa Rustica. Een stuk buiten het dorp Castelmuzio stuurde ik onze VW Golf over een bochtige grindweg omlaag. Het pad zat vol niet te vermijden diepe kuilen. Terwijl we van links naar rechts geschud werden, kwam me opeens een zin te boven die ik ergens op de site had gelezen: niet geschikt voor laagverende auto’s.
Nadat het paar vertrokken was stonden we voldaan in de tuin. De stilte om ons heen was immens. Casa Rustica, dit was het beloofde paradijs. We keken uit over het heuvelland met cypressen, olijfgaarden, de torens van een stadje aan de horizon. Langs de rand van de tuin liep een bontgekleurde fazant voorbij. Er stonden enkele vijgenbomen. Ik herkende deze aan het blad. Ik kreeg de neiging om te kijken of zo’n schaamblad mij zou passen.
1998. G. en ik staan met onze zoons van elf en dertien op een camping in Frankrijk. Het is de laatste dag van onze vakantie. Weemoedig over de dagen die opeens zo snel voorbij zijn gegaan pak ik onze pyramidetent in. De zoons hebben een eigen tentje en G en ik gaan een nacht in een klein reservetentje slapen. Zo kunnen we de volgende ochtend vroeg op stap en is de grote tent droog en schoon ingepakt. Tot volgend jaar. We soppen het fornuisje en de keukenspullen af en pakken alles in wat we niet meer nodig hebben. Konden we de laatste dag maar overslaan.
Ik ben voor het eerst in Italië. In Napels kijk ik mijn ogen uit naar de waslijnen boven de nauwe steegjes. Ieder gesprek tussen Italianen lijkt op een ruzie. Mensen achter kleine tafels verkopen vis, sigaretten, cassettes, horlogebandjes. Ik zie bedelende vrouwen en kinderen in kapotte kleren. Als zij horen dat we uit Olanda komen, roepen ze ‘Kroeif, kroeif’. Het WK voetbal is net achter de rug. In de arme wijken is de communistische partij zeer aanwezig. Net als de katholieke kerk trouwens. Thea, die met haar blonde haren nogal opvalt, wordt door een jongeman bij hem thuis uitgenodigd. Voor de veiligheid gaan een paar van ons mee. Het houten bouwsel, dat mij nog het meest aan een tuinhuis doet denken, hangt vol schilderijtjes met bloedende harten, doornen kronen en hemelse stralenkransen. Er hangt een verlicht Mariabeeld waarvoor kaarsen branden. We krijgen een wit, zoet drankje dat naar noten smaakt.
Veertien jaar en vele selectiemomenten later speelde A. met RKC in de Eerste Divisie opnieuw tegen De Zwarte Schapen, in die jaren FC Omniworld geheten. Het stadion was nog uit de tijd van hun oorspronkelijke naam. Twee lange lage tribunes boden aan goed 2000 toeschouwers een zit- of staanplaats. In mijn herinnering waren de tribunes van hout. Dat zegt vooral iets over de indruk die ik van het stadion heb overgehouden. Zelfs De Lange Leegte in Veendam bood op een koude winteravond meer sfeer.
De geboorte van ons derde kleinkind, vorige week, en de grote inspanningen die daarvoor nodig waren, brachten ons terug naar G.’s eerste bevalling in 1985. Wij – en het is niet voor niets dat ik hier de meervoudsvorm gebruik – hadden ons terdege voorbereid. Iedere week lagen we met een groepje vrouwen en enkele mannen op een dekentje voor de zwangerschapsyoga. We probeerden te ontdekken waar er spanning in ons lichaam zat en hoe het met de ademhaling was gesteld.
Nadat door medicinale ondersteuning eindelijk de v.o. tot stand was gekomen, bleef er nog één complicatie over. Het kind had dan wel op de deur geklopt, maar het bleef lekker hoog in de buik zitten. Dus kwam men met een soort plopper aanzetten, als een loodgieter bij een verstopte afvoer. Het bleek een vacuümpomp te zijn. Tevoren had ik van vrienden verhalen gehoord over de bevalling als een hoogtepunt in hun leven. Was dat beeld door het langdurige proces van weeën al behoorlijk beschadigd, wat nu volgde was de genadeklap. Aan de ene zijde van het bed stond de arts die met rood aangelopen hoofd uit alle macht aan de ‘pomp’ trok. Aan de andere zijde, als tegenwicht, trokken drie verpleegkundigen G. bij haar armen de andere kant op. Ik stond er bedremmeld tussen en deed nog een uiterste poging om iets van mentale ondersteuning te bieden. Zoiets hoopte ik nooit meer mee te maken. Totdat glibberig en bloederig het kind ter wereld kwam en we huilend van geluk onze eerste zoon konden omarmen. Zoonlief hield er een flinke hoofdwond aan over. Dat betekende voor hem een week couveuse en voor moeder een week ziekenhuis.
