Herinnering

Bij aankomst in Ferienwohnung Bergfreund, op zaterdagmiddag, zien wij op de berghelling een paar honderd meter achter het huis een breed spoor van vuile sneeuw en omgevallen bomen. Het lijkt of er een stoet paarden boomstammen uit het bos heeft gesleept. Dan zie ik onderaan de helling mensen lopen. Ze zijn bezig om de restanten van enkele houten schuurtjes uit sneeuwhopen te halen. ‘Dat is een lawine geweest….’, zeg ik geschrokken.We hadden in 1999 eens een andere bestemming voor de wintersport uitgekozen: St Leonhard im Pitztal, Oostenrijk. Zo’n 20 km voor het dorp was de bus die morgen blijven staan. Vanwege lawinegevaar was de weg afgesloten. In een café werden wij en onze zonen van 12 en 13 door een medewerker van het Turistamt geregistreerd als gestrande toeristen. We werden ondergebracht in een naburig hotel. Net nadat we onze spullen daarheen hadden gebracht werden we aangeklampt door een lange man met donker haar: ‘Familie faan Diek?’ . Het bleek de verhuurder van ons appartement. Hij kon ons naar St. Leonhard brengen. De volgende dag of anders wel maandag zouden we kunnen skieën, zo stelde hij ons gerust. We volgden hem. Onderweg naar St. Leonhard passeerden we diverse slagbomen, waar militairen toekeken. ‘Het lijkt wel oorlog’, zei G.

Op zondagmorgen gaan we eens op verkenning uit. Het dorp ligt bedolven onder een enorm pak sneeuw. Het is er oorverdovend stil. Er is geen verkeer. We kunnen op de weg 100 meter naar links lopen. Daar verhindert een hek de verdere doorgang: Wegen Lawinengefahr auch für Fussgänger gesperrt. Naar rechts kunnen we 500 meter lopen. We zitten opgesloten in een dorpje van 20 huizen, waar verder niets te doen is. Opgesloten als ratten in de val.
Op maandag valt de elektriciteit voor het eerst een aantal uren uit. We gaan naar de enige winkel. Hij is open, maar daar is alles mee gezegd. Brood, groente of vlees is er niet te koop. Uit voorzorg zijn het koelvak en het vriesvak leeggehaald. ‘Dit komt vaker voor’, zegt de winkelier, ‘daarom heeft het hele dorp goed gevulde vrieskisten en voorraadkasten. Jullie verhuurder ook.’
Met wat blikvoer en gedroogde producten gaan we terug naar de Ferienwohnung. Uit een donkere lucht vallen nieuwe sneeuwvlokken. De stemming is bedrukt. Tijdens de lunch moet vooral het zure roggebrood het ontgelden.
’s Avonds vragen we de verhuurder, die beneden ons woont, naar de vooruitzichten. Hij weet het nog niet, zegt ie kortaf. Hij zal bij de burgemeester informeren. We vertellen dat we weinig konden kopen in de winkel. De man reageert er niet op en doet de deur weer dicht. Ik wil een schop tegen de deur geven, maar weet me nog juist in te houden.
Op dinsdag gaan we weer op weg voor ons dagelijkse wandelingetje. In het dorp ligt nu een grote dijk van sneeuw dwars over de weg. De nieuwe lawine is net voor een huis gestopt.
Er is nog altijd geen enkel perspectief op het opengaan van de wegen, laat staan op skiën. We proberen ons ermee te verzoenen. Dat je niet altijd kunt doen of eten wat je wilt, vinden we voor onze kinderen nog wel een leerzame ervaring. Zij zijn het daar hartgrondig mee oneens.
Als we die avond weer een uurtje elektriciteit hebben, zien we op het journaal de beelden van de lawineramp in Galtür, een dorp twee dalen verderop. Er zijn meer dan 30 doden gevallen. Die nacht slaap ik slecht. Waarom zou zoiets niet vannacht hier kunnen gebeuren?

Op woensdagmorgen zien we iemand langs de afzetting lopen. Wat zouden we ook graag even uit onze benauwde omgeving stappen! We denken aan Galtür. We kijken om ons heen, de omgeving ziet er vredig uit. Dan stappen ook wij langs het hek.
In het volgende dorp vinden we een bakker. Het is niet te geloven hoe blij we zijn, dat we na vier dagen vers brood kunnen kopen. Als we weer teruggaan moeten we wachten omdat er onder groot geraas een helikopter gaat landen. Er springen militairen uit. Ze laden zakken met broodjes in, bestemd voor het einde van het dal.
Vanwege het uitvallen van de elektriciteit eten we nu steeds buiten de deur in het enige restaurant van het dorp. Daar heeft men een goed gevulde vrieskist. We eten uit noodzaak bij kaarslicht. We zijn nu in de fase dat we om onze situatie kunnen lachen.
Onze Bergfreund heeft nog steeds geen nieuws van de burgemeester. Het is donderdag en we hebben ons er inmiddels mee verzoend, dat we deze week niet meer kunnen skiën. In plaats daarvan maken we ons zorgen over hoe we weer uit onze winterse quarantaine kunnen komen. Moeten we nog blijven tot alle sneeuw de bergen afgerold is? Tot de lente?
De kinderen hebben op een helling een enorme glijbaan aangelegd, waar ze met behulp van een vuilniszak vanaf glijden. Als we elektriciteit hebben, kijken zij TV. Hun favoriet is een Duitse commerciële sportzender, die Amerikaanse extreme sports uitzendt, begeleid door opgewonden Duits commentaar: ‘Und da kommt die Jeany…’. De meegenomen spelletjes hebben we al honderd keer gespeeld. De verveling slaat toe, spanningen ontaarden in ruzies. De Bergfreund gooit nog eens olie op het vuur door te klagen over het lawaai dat ons heen en weer lopen in zijn huiskamer veroorzaakt.
Op vrijdag is er het gerucht dat de burgemeester die avond de weg een paar uur vrij zal geven. We geloven het pas als het zover is. Om 18.00 uur worden we weggebracht. Langs slagbomen, tot stilstand gekomen lawines en geknakte bomen bereiken we een hotel in de veilige wereld.
Dan gebeurt waar we niet meer op gerekend hadden. Op zaterdagmorgen brengt een hotelmedewerker ons naar de nabijgelegen skipiste in Jerzens. Eén lange dag, tot en met de letzte Bergfahrt van de kabinelift, skiën we als gekken over de zonovergoten pistes.
Wat lag daar een lekker pak sneeuw!

De voorpret begint als we met zijn vieren op zaterdagmorgen de opgelapte Citroën Ami van M instappen.
‘Zul je je onderweg een beetje gedragen?’, vraagt M aan mij.
‘Als ik bij het raampje mag zitten, komt alles goed’, is mijn antwoord.
We rijden op het gemak naar Limburg en zetten Sj af bij haar ouders in Sittard. We mogen pas verder als we eerst een groot stuk kiersevlaai hebben gegeten. Het is alsof overal de opwinding voor het komende feest merkbaar is.
Ook in Beek, bij de ouders van M, is er weer vlaai. En de garage staat vol met soepen, salades, vleesgerechten en pasta’s, die M’s vader in het vooruit gemaakt heeft. Carnaval vier je met elkaar. We zullen drie dagen alles samen doen. Nu ja, bijna alles, zoals zal blijken.
Mijn geboortedorp Vleuten kende geen carnavalscultuur. De vastenavond was wel de dag van het Potverteren van de kaartclub van mijn vader. Dan kwamen de vier families bij elkaar. De moeders stonden uren in de keuken om wafels te bakken. Wij deden ons tegoed aan lekkernijen die we in de daaropvolgende veertigdaagse vastentijd niet meer mochten eten. Maar polonaises of verkleedpartijen kende ik niet en uit je dak gaan en doorzakken kwamen in ons woordenboek niet voor.
Dus toen ik halverwege de zeventiger jaren voor de eerste maal Vastelaovend vierde in Limburg, kostte het me in het begin moeite om mij in het feestgedruis te storten. Het voelde alsof er mensen speciaal naar mij stonden te kijken. Naar hoe ik voorzichtig in die rare uitdossing stond te deinen. Maar als je met een groep bent went dat snel.

Op zaterdagavond beginnen we het fiëst in Geleen. We trekken van de Hanehof naar ’t Luifeltje, en verder, drinken overal een paar biertjes, hossen een tijdje mee en gaan weer door. Soms blijven er nog halfvolle glazen in het gemorste bier op het dienblad staan.
Op straat is het druk, een continue stroom clowns, narren en gekleurde pruiken beweegt zich tussen de lokalen.
Een als meisje verklede jongen met een bloem in het haar legt zijn arm om mijn schouder.
‘Wa zeit gij een liefie’, murmelt hij met zijn gezicht vlak bij het mijne. Ik schud hem van me af.
Even later loop ik naast een man die zich als priester heeft uitgedost.
‘Eerwaarde, ook een slokje?’, vraag ik. Ik houd hem mijn volle plastic beker bier voor.
‘Gerne, mijn vrind’. De priester pakt de beker aan en drinkt hem in een teug helemaal leeg.
‘God zal u hierveur belonen’, knikt hij, het schuim nog op de lippen.
Ondertussen doet M een poging om over een auto heen te lopen.
Elders worden er enkele bloembakken verplaatst.

Op maandagavond gaan we uit in Beek.
In een café hangen foto’s van de Baeker Potentaote, mannen die je vanonder hun carnavalshoed met fazantenveren gemoedelijk maar vastberaden aankijken. We belanden in een grote zaal, waar de Limburgse carnavalsschlagers uit de boxen schallen. Vaan Venlo tot Mestreech en vaan Eijsde tot de Mookerhei. We worden meegevoerd met de meute, die in grote cirkels de zaal doorgaat. In het midden bewegen groepen feestvierders juist de tegengestelde kant op.
In de groep tegenliggers valt mij een leuk meisje op. Blond haar, rode wangen, deemoedige blik. Na een volgende ronde heeft zij mij ook opgemerkt. We lachen naar elkaar. Bij elke ontmoeting kijken we elkaar langer aan. We lachen nu niet meer, we kijken indringend. Ik ga naar haar oversteken, bedenk ik.
Op dat moment roept M: ‘we gaan naar café Frusch’. Ik kom in tweestrijd. Besluiteloos loop ik achter mijn vrienden aan. Pas als onze groep halverwege de nacht besluit naar huis te gaan, zeg ik dat ik nog even blijf.
Ik keer direct terug naar de feestzaal. Onrustig en gedreven ga ik op zoek naar het meisje met de appelwangen. De zaal is al half leeg, maar het gebral klinkt luider. Wo is toch dat Sjterfhoes, wo is dat toch hein. Dat feesten staat me nu erg tegen. Ik zie het meisje nergens meer en voel me hopeloos alleen. Op je eentje is carnaval sjrikkelik.
Terug in mijn logeerbed dreunen de tweekwarts maten nog na. Ik raak het Sjterfhoes niet meer kwijt. De kamer draait om mij heen. Ik knik het bedlampje weer aan en val in een onrustige slaap.
Op dinsdagochtend gaan we terug naar Utrecht. Voor de optocht van de zaate ermenniekes hebben we geen puf meer.

Mijn jeugd is niet alleen vastgelegd op talrijke gekartelde zwart-wit kiekjes, die met fotodriehoekjes zorgvuldig in albums zijn geplakt. Mijn vader heeft ook filmopnamen gemaakt. Hij was op zijn werk lid van een fotoclub en kon zo wel eens een filmcamera lenen.
Tussen 1955 en 1960 heeft hij ons gefilmd tijdens het plukken van bessen, klimmend in bomen, voetballend op straat met neven en nichten (zonder dat er ook maar één auto langskwam), op het klimrek voor de kleuterschool, fietsend onder de poort van de Hamtoren in Vleuten.
Aanvankelijk zijn het zwart-wit opnamen, later kwam er kleur bij. Het is op de beelden altijd mooi weer. Iedereen loopt in zijn zondagse pak. Alsof het vroeger immer knus, gezellig en feestelijk was.
Op een zonnige verjaardag met veel familie maakte mijn vader opnamen in de tuin. Hij had bedacht dat het goed zou zijn als alle gasten één voor één de voordeur uit zouden wandelen. Iedereen zou dan ontspannen en natuurlijk in beeld komen.
Voor alle ooms en tantes, die nog niet eens gewend waren aan het poseren voor een fototoestel, bleek dit stukje lopen echter een enorme opgave. We zien aarzelende tantes in de deuropening verschijnen (‘mag ik al doorlopen?’) en omes die in straf marstempo, de armen stijf langs het lichaam gehouden, de tuin in marcheren. Allen komen op geheel onnatuurlijke wijze, het oog strak op de camera gericht, het huis uitgelopen, in een onzekere parade alsof de hele wereld toekijkt. Onderwijl schieten de kinderen uitgelaten hollend door het beeld.

Na een aantal jaren filmen werden alle opnames aan elkaar geplakt en beschikte mijn vader over een film van 15 minuten; een kwartier gezellige familiebijeenkomsten en kinderspelletjes in fraai buitenweer.
Vanaf dat moment werd er om de paar jaar bij ons thuis een filmavond gehouden.
In de voorkamer gingen dan de tafels en stoelen aan de kant. Voor de schuifdeuren werd het grootste witte laken uit de linnenkast opgehangen, met de strijkvouwen er nog in. Aan de andere zijde van de kamer werd de Naumann trapnaaimachine een halve slag gedraaid, onder het Heilig Hartbeeld vandaan, zodat daarop de geleende filmprojector geplaatst kon worden. Mijn vader schoof een stapel DE-landenboeken onder de projector om de filmbeelden op de goede hoogte op het doek te projecteren.
Mijn moeder vulde de koektrommel bij en vervolgens vulde de kamer zich met familieleden uit het dorp. Als de koffie gedronken was en mijn vader met de nodige moeite de projector aan de praat had gekregen, wat ook nadat hij het apparaat al verschillende keren had geleend een probleem bleef, kon dan eindelijk het sein gegeven worden om het licht van de grote lamp, in het midden van de kamer, uit te doen. De projector begon snel ratelend zijn omwentelingen te maken, een schel wit licht viel de donkere kamer binnen en wij zagen onszelf in levende lijve op het laken voorbij schieten.
Na een paar vertoningen zat de lol vooral in de voorspelbaarheid. Nog voordat ome Theo bij de tuinscene in de deuropening verscheen riep er dan iemand: ‘Let op, daar komt ome Theo weer’ en vervolgens lagen we plat van het lachen om zijn krampachtige loop. Bij de scene van het ballen op straat kwam altijd maar weer Arie Hardijzer langsfietsen. We kenden de man niet, maar hij werd door de filmavonden een vertrouwde gast.
Door een onbedoelde fout ergens in het productieproces was er één gedeelte, dat in uiterste vertraging werd weergegeven. In dezelfde tijd dat Sport in Beeld de doelpunten bij het voetbal in slow motion ging herhalen, zagen we mijn broer tergend langzaam door de lucht zweven om telkens precies op het goede moment de bal te vangen.
Aan het einde was er nog iets waar we altijd begerig naar uitkeken.
De film werd dan weer op de oorspronkelijke spoel teruggespoeld. Daarbij zagen we alle beelden in omgekeerde volgorde versneld terug: nichten die in hoog tempo achteruit fietsten, ome Theo die stram achteruit het huis in liep.
Als de projector aan het einde door het losse stukje celluloid een snel slippend geluid maakte en mijn vader haastig op zoek ging naar hoe hij het apparaat weer kon stoppen, wisten we dat het vrolijk avondje weer voorbij was.