Dagelijks

Twee weken geleden overleed een neef van mij. Hij is vijfenzeventig jaar geworden. Een halfjaar geleden was bij hem darmkanker vastgesteld. Hij was ervoor behandeld en hoopte dat hij nog een tijdje mee zou kunnen. Na enkele maanden constateerden de artsen dat er uitzaaiingen waren in de botten. Dat was niet alleen heel pijnlijk, het was ook onbehandelbaar.
Zijn overlijden confronteerde mij, niet voor de eerste keer, met de harde werkelijkheid: een ongeneeslijke ziekte kan je zomaar overkomen, zonder waarschuwing vooraf. Je kunt je niet op zo’n overval voorbereiden. Of wel?

Hodie mihi, cras tibi, heden ik, morgen gij. Het staat nog wel eens vermeld op begraafplaatsen. Alsof de doden je met een holle lach toeroepen: denk maar niet dat jíj eraan kunt ontsnappen.
De dit jaar overleden cabaretier Jeroen van Merwijk zong ooit over de dood:
Jij kunt van hem altijd op aan
Hij zal nooit iemand overslaan
Het is zeker dat hij vroeg of laat
Een keertje aan de voordeur staat
Dat het leven eindig is weten we allemaal. Maar met die kennis ben je nog niet voorbereid.
De Amerikaanse psychiater Kübler-Ross was in de jaren zeventig een van de eersten die aandacht vroeg voor het stervensproces. Je kunt beter afscheid nemen van het leven als je gedaan hebt wat je wilde doen en gezegd hebt, wat je nog te zeggen had, was haar boodschap. In grote lijnen voldoe ik hieraan, zeg ik dan stoer. Maar mocht ik morgen horen dat mijn einde nabij is, dan zou ik toch nog graag wat tijd willen om het boek, waaraan ik nu werk, af te maken.

De Australische stervensbegeleider Bronnie Ware vroeg aan terminale patiënten waarvan zij spijt hadden. Zij kwam tot een top 5:
1. Ik wilde dat ik meer mijn eigen keuzes had gevolgd in plaats van die van anderen.
2. Ik wilde dat ik niet zo hard gewerkt had.
3. Had ik maar vaker de moed gehad om mijn gevoelens te uiten.
4. Had ik maar meer aandacht besteed aan mijn vrienden.
5. Had ik mezelf maar wat meer geluk gegund.
Kijk ik naar deze punten dan krijg ik het al wat moeilijker. Gevoelens uiten is niet mijn sterkste kant en heb ik wel genoeg tijd aan sociale contacten besteed?

Huub Buijssen, een publicist die werkzaam was in de ouderenzorg, kreeg op een dag het bericht dat hij alvleesklierkanker had en hooguit nog drie maanden te leven had. Na enkele weken vertelde de arts dat hij een foute diagnose had gesteld. Al snel richtte Buijssen zich weer op de toekomst en op de dingen die hij wilde bereiken. Dat is heel menselijk, zegt hij in een interview. Je richt je niet op tegenslag. Ondanks dat hij de klap van het nadere einde ervaren heeft kon hij maanden later de pijn hiervan niet meer oproepen. ‘Je kunt je wel de dood van een ander voorstellen, maar niet die van jezelf.’
Mijn conclusie: ik kan lijstjes afvinken tot ik erbij neerval, maar als de dood morgen bij mij aanbelt zal ik totaal van slag zijn. De vraag is hoe ik daarna verder ga met de verwerking.

‘Ping!’, klonk er op mijn telefoon. Ik zat in Italië in een busje dat zich door het donker langs haardspelbochten omlaag kronkelde. Mijn bril zat onbereikbaar voor mij opgeborgen in een tas die in de bagageruimte stond. Met veel moeite kon ik de vraag van G. ontcijferen: ‘Hoe ging het optreden’. Whatsappen is de snelweg in het communicatieve verkeer, dus ik wilde alvast een voorlopig antwoord geven op haar vraag. Dit is het bericht dat G. ontving: ‘Zit in het busje terug, we GGD volhajajopeld en’. Gevolgd door: ‘A Ntwootd laten er, geen bril opk’.

Aanvankelijk zag ik weinig in What’s app. Het leek mij meer iets voor jngrn. Ik zag hen met twee duimen razendsnel op hun schermpje tikken. Dat gepriegel met mijn dikke vingers op het kleine schermpje vond ik erg onpraktisch. Even bellen vond ik een stuk gemakkelijker. Bovendien probeer ik altijd foutloos Nederlands te schrijven.
Zoals ik indertijd na een periode van verzet toch maar op de smartphone ben overgeschakeld, bang dat ik anders de volgende innovatie niet meer zou kunnen volgen, zo heb ik mij aangepast in het gebruik van whatsapp. Net als 12,4 miljoen Nederlanders. Dat is met aftrek van kleuters en ouden-van-dagen zo ongeveer de gehele bevolking. Wereldwijd zijn er meer dan twee miljard gebruikers, dat is een kwart van alle mensen op de aarde. Er moeten landen zijn waar velen de fasen van het telefoneren en het mailen hebben overgeslagen. Zie ik beelden op televisie van arme mensen in krottenwijken, waar van alles ontbreekt, dan zie ik daar ook altijd mensen met een smartphone.
Ik liep eens op mijn eentje hoog in de Italiaanse Alpen, ver van de bewoonde wereld toen ik een appje ontving dat onze kat rustig in de zon lag. Wat zou de volgende ontwikkeling zijn? Het duizelt me af en toe. Wat zouden we zien als al die geluidsgolven zichtbaar waren? En nog raadselachtiger: waar verdwijnen al die geluidsgolven?

Ik zie nu de voordelen van whatsappen. Je kunt een aantal mensen tegelijk bereiken. Het is minder storend of dwingend dan telefoneren. Ik heb nog even geprobeerd om het tikken met twee duimen aan te leren. In een overmoedige bui dacht ik dat mij dat wel zou lukken. Ik heb het opgegeven. Sommige dingen moet je niet meer willen. Maar ik voel met niet onthand als Whatsapp eens uitvalt, zoals op 4 oktober j.l. Het is juist wel eens goed, dacht ik, als mensen eventjes niet meer alles kunnen wat zij willen. Maar dat komt omdat ik vlak na de oorlog geboren ben.
Vermakelijk is het af en toe, als ik kijk naar de woorden die de app suggereert.
Typ ik Vanavond eten wij dan volgen als opties: het – hebben – zijn.
Ik hou van de: middag – trein – gemeente.
Ik ga op vakantie: in Rusland – in Doorwerth.
Ik heb contact gehad met: Gerda Islam – Gerda – de.
Achtereenvolgende keuzen geven verrassende resultaten:
De politie heeft: nog meer > hulp > in de huishouding.
De kardinaal wil: graag > weer verder > met zangles.

Daar zitten we, naast elkaar in de smalle beige fauteuils. Het salontafeltje voor ons ligt vol boeken en spelletjes. Onder de televisie ligt een onafgemaakt spelletje Board Script, de look-alike van Scrabble. De open haard is leeg, asresten in de hoekjes herinneren aan het gebruik door vorige bewoners. Er hangt een vage geur van chloor. De radiatoren zijn behangen met badpakken en handdoeken. Een zachte najaarszon valt de kamer binnen, elk moment dwarrelt er wel een blad van een boom. Buiten klinkt het donkere geluid van een landbouwwerktuig.

Een quokka

Onze kleindochters van tien en negen vermaken zich elders op het park. Wij lezen een boek, in afwachting tot ze opgewonden weer binnen komen vallen om een boterham te eten. En een extra plak kaas. Oma is van de ‘kaas-delivery’, zo heet dat in hun taal. N. heeft gedroomd dat ze les kreeg van Albert Einstein. S. zoekt op de tablet een plaatje van een quokka. Een mooi woord voor scrabble, maar wat is dat, vraag ik. Alom verbazing. Wie weet er nu niet wat een quokka is? Het is het meest gelukkige dier ter wereld. De kleine kangoeroe lijkt rechtstreeks uit de studio van Disney afkomstig.
Toen we op vrijdagavond na uren in de file gestaan te hebben hongerig aankwamen op onze vakantiebestemming, liepen de kleindochters eerst naar hun slaapkamer om hun kleren in keurige stapeltjes in de kast te leggen. Daarna maakten zij de bedden op. Zonder dat wij het gevraagd hadden.
Hoe vaak ben ik al niet in een vakantiehuisje in Nederland geweest, vraag ik me af. Thuis moet er een logboek liggen waarin ik het aantal heb bijgehouden. Vastleggen is een vorm van niet-kunnen-loslaten. In de doos van Board Script vind ik tot mijn verbazing een stapel ingevulde scoreformulieren met datum en plaats erbij. Ik heb het spel door de jaren heen in uiteenlopende gezelschappen gespeeld en vaak in vakantiewoningen. Een leven samengevat in vakantieweekjes en scoreformulieren.

Dit is het eerste huisje waarbij je alles waar je behoefte aan hebt in de app kunt regelen. We hebben daar niet om gevraagd, maar het is voor ons eigen bestwil, zo begrijp ik. De openingstijden van de winkel, dat lijkt me nu echt iets voor de app. Helaas! De bediening van de magnetron en de vaatwasmachine. Tevergeefs! Wij zijn blij dat wij nog een van de weinige huisjes hebben waar we de deur met een sleutel kunt openen in plaats van met de app.
Ik haal de meisjes uit het zwembad. De een gaat achter op de fiets zitten, de ander op de stang. ‘Nu kan opa niet meer opstappen’, zegt N. Hoewel de meisjes al (bijna) tiener zijn, verhuur ik mijzelf nog regelmatig als pakezel of hobbelpaard. Ik heb een huppeltje bedacht, waarbij ik hand in hand met hen door het park ga. Dus nu slinger ik mijn been soepel tussen de meisjes door en over de stang. Ik voel me een jonge hond als ik zo met hen over het parkeerterrein slalom.
‘Wij hebben een atletische opa’, zegt N. ‘Wie heeft dat nou?’

Iedere ochtend lees ik tijdens het ontbijt ongeveer een half uur Trouw. Dat is meestal voldoende om het nieuwskatern door te nemen. Tijdens de koffie of de lunch lees ik nog de achtergronden in De Verdieping en maak ik een van de puzzels (G. en ik verdelen deze eerlijk). Waar is dat lezen van de krant eigenlijk goed voor, vroeg ik mij laatst af. Wat zou er gebeuren als ik geen dagblad meer zou lezen?
Behalve uit de krant haal ik het nieuws enkele keren per dag van Teletekst, wat ik een goede journalistieke samenvatting vind van wat er in de wereld gebeurt. Ik kijk nog wel eens op nos.nl voor meer nieuws en als ik sta te koken zet ik gewoontegetrouw Radio 1 aan. Het nieuws op tv zie ik nauwelijks.
Zonder krant blijf ik dus ook wel van het belangrijkste nieuws op de hoogte. Sterker nog, een deel van wat ik in de krant lees is mij al bekend. En stel dat ik meer wil weten, dan kan ik het nog altijd ergens opzoeken.

In de editie van Trouw van woensdag 15 september is het artikel over versoepeling van de coronamaatregelen eigenlijk oud nieuws. De discussie over het gebruik van de coronapas interesseert me daarentegen zeker. Het verslag van de Europese spelen voor sociaal kwetsbaren sla ik over. Maar het artikel over de middagkranten die gaan verdwijnen lees ik. De kop Politiek koorddansen over de toekomst van Catalonië maakt me nieuwsgierig. Dat geldt ook voor Poetin: troepen Turkije en VS moeten Syrie uit, een uitspraak die in aanmerking komt voor de gotspe van het jaar. Zo wik en weeg ik bij elke kop: het artikel lezen of doorbladeren. Ik weet niet of er een rechte lijn in zit. Ik lees waarom DSM van zijn kunststofdivisie af wil, maar wat doe ik met die kennis? Ik lees ook wel eens een sensationeel stukje waarbij een stem in mij zegt, dat ik dat moet overslaan. Aan de opiniepagina besteed ik ruim aandacht, zoals ik ook de column van Stevo Akkerman altijd lees. Die van Ephimenco regelmatig, hoewel ik me erger aan zijn standpunten. Nelleke Noordervliet, James Kennedy, Rob de Wijk, Bert Keizer, Hans de Bruijn zijn columnisten van wie ik de stukjes vaak lees, de taalcolumn achterop altijd.

Het gebeurt niet vaak dat iets wat ik gelezen heb me nog lang bezighoudt. Zou ik ’s avonds een test moeten invullen van wat ik die dag in de krant gelezen heb, dan is de vraag wat er is blijven hangen. En als mij iets bijgebleven is, dan is de vraag wat ik met die kennis doe? Dus waarom dan iedere dag uitgebreid de krant lezen? Is het gewoontegedrag? Is het een tijdverdrijf, zodat ik tijdens ontbijt en lunch niet verveeld voor mij uit hoef te staren? Wil ik op een verjaardag kunnen meepraten?
Het zijn vooral de achtergronden, de analyses en de meningen die me in de krant interesseren. En dan vooral de zaken die bij mijn belangstelling en bezigheden aansluiten. Erg enerverend is dat allemaal niet. Maar als de krant een keer niet bezorgd is, begint mijn dag niet goed.

Slakken kunnen een afstand van wel honderd meter afleggen, zo lees ik op internet. Er staat niet bij hoeveel tijd zij daarvoor nodig hebben. Wel kom ik te weten, dat slakken hermafrodieten zijn, schepsels met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen. Een enkele soort kan zichzelf bevruchten, een intrigerend gegeven. Bij de meeste slakken echter is er sprake van ‘gelijk oversteken’, waardoor er wederzijdse bevruchting plaatsvindt. Het lijkt me een prachtige basis voor een gelijkwaardige verhouding. Zou de overlevingskans van de slak in de evolutie zó gering zijn geweest, dat die dubbele geslachtsorganen nodig waren, vraag ik me af. Hoe dan ook, het heeft zijn vruchten afgeworpen.
Het begon ermee, dat de bladeren van de hortensia’s in onze tuin kapot gevreten waren. Daarna kwamen de asters aan de beurt, vervolgens andere planten. Het vreemde was dat we aanvankelijk geen enkele slak zagen. Het zijn sluipmoordenaars. Zij houden zich verscholen onder bladeren en struiken en komen in de avondschemering tevoorschijn. Of als er net een regenbui gevallen is. Dat was het moment dat wij opeens tientallen naaktslakken als holle bolle gijzen in de planten zagen hangen.

Dieren horen erbij, dus als een naaktslak met zijn uitgestoken voelsprietjes zijn slijmerige spoor over de tegels trekt laat ik hem / haar rustig lopen. Ik zou hem nog een andere kant opsturen als hij de weg over wil steken. Maar op dezelfde wijze heb ik de zorg voor de planten. Niet ingrijpen was daarom geen keuze, dus begon ik op een avond slakken te verzamelen. Het moet gezegd, dat het me aanvankelijk moeite kostte om die koudbloedige beestjes met mijn blote handen los te trekken van de planten. Ik dacht aan de generaties voor mij en hun omgang met de elementen en sprak mezelf toe.
Mieren en muggen maak ik dood, maar hoe groter het diertje hoe meer ik mij afvraag of ik daartoe wel gerechtigd ben. Dus bracht ik die eerste avond de grote verzameling slakken naar een stuk gras buiten onze tuin. Na de volgende regenbui zat de tuin ( ± 50 vierkante meter) weer vol en las ik het stuk, waarmee ik deze blog begon.

Dit exemplaar had zich vrijwillig binnen gemeld

Het internet staat vol met adviezen over het weren van slakken uit je tuin. Van het ingraven van potjes bier, tot het strooien van eierschalen, van koperen tape tot de onvermijdelijke gifkorrels. Lijsters peuteren slakken uit hun huisje voor een culinair maal, maar die vogels zien we te weinig. Hoe je in geval van overbevolking de weekdiertjes moet verwijderen (lees: dood maken), heb ik nergens gevonden.
Zwemmen kunnen de op land levende slakken niet, dus de vaart achter onze tuin was een aantrekkelijke optie, al voelde ik me niet goed toen ik zag hoe sommigen zich met hun slijm krampachtig vasthielden aan de schep waarop zij lagen. Of verbeeldde ik me dat maar? Eenmaal in het water zakten zij snel naar de bodem en verdwenen zij uit mijn zicht. Alleen de slakken met een huisje bleven nog even drijven, totdat hun onderkomen volgelopen was en de onvermijdelijke gang naar beneden volgde. Zo stierven de afgelopen twee weken meer dan vijfhonderd slakken de verdrinkingsdood.

Als ik aan het begin van de morgen de PC opstart, verschijnt plots een mededeling: ‘Browsing protection by F-Secure is toegevoegd aan Microsoft Edge.’ F-Secure is ons beveiligingsprogramma. We gebruiken het al jaren. Begin dit jaar hebben we, op advies van onze ict-man, de beveiliging op onze computers nog eens uitgebreid, uiteraard tegen meerkosten, zodat we, verschanst in onze bunker met driedubbele muren, elke mogelijke vijandelijke aanval kunnen afslaan. Wij zijn van het type die zekerheid voor alles wil.
Maar, zo vraag ik mij af, waarom ontvangen we nu deze mededeling? F-Secure beveiligt – als het goed is – al heel lang onze gang op het web, welke browser we ook gebruiken. Het betreft geen update. Dus waarom moet er iets toegevoegd worden? Van wie is trouwens deze mededeling afkomstig? Er staat geen afzender bij. Zo ontvang ik op mijn telefoon ook periodiek een mededeling dat er updates geïnstalleerd zullen worden. Ik mag nog kiezen of ik dit meteen wil laten ingaan of op een later ogenblik. Ik ben tevreden met de updates, maar waarom ontbreekt er een afzender aan deze aankondiging? Ik weet dat ik niet op linkjes moet klinken die ‘mijn bank’ mij doorstuurt. Dat ik een digitale brief van ‘de overheid’ met de vraag om mijn Digid te vernieuwen moet weggooien en dat ik niet moet ingaan op het appbericht ‘Hey, pap kan je me duizend euro overmaken?’ Maar waarom dan van die anonieme berichten over toevoegingen en updates?

Als het goed is gebeurt er niets aan mijn computer zonder dat ik daar zelf toestemming voor geef. Ik moet derhalve met de toevoeging van F-Secure aan Microsoft Edge instemmen. Ik heb op dat moment echter geen zin om me in dit soort keuzes te verdiepen. Dus ik veins alsof ik niet thuis ben. De mededeling gaat echter niet van mijn scherm af. Ik word gedwongen iets te doen. Als ik op ‘Doorgaan’ klik verschijnt het volgende bericht: ‘Een ander programma op uw computer heeft een extensie toegevoegd waardoor Microsoft Edge mogelijk anders werkt.’ Wat betekent dit nu, vraag ik me af. De irritatie begint op te lopen.

Nu kan Microsoft Edge mij eerlijk gezegd gestolen worden. Ik kies er zelf nooit voor. (Dat doen anderen voor mij).  Maar waar ik niet goed tegen kan is de onduidelijkheid van de mededeling. ‘Een ander programma (welk?) heeft iets (?) toegevoegd waardoor Edge mogelijk (?) anders (?) werkt. Het hoort erbij, spreek ik mezelf toe, wind je niet op. Dit is de digitale wereld zonder welke we niet meer kunnen werken.
Dan valt mijn oog op een vraagteken. Kijk eens aan, ik kan uitleg vragen. Die luidt als volgt: ‘De extensie kan het volgende doen: communiceren met samenwerkende systeem-eigen toepassingen.’ Met dat antwoord moet ik het doen. Daaronder volgt onverbiddellijk de harde keuze: ‘Extensie inschakelen’ (blauwe kleur) of ‘Extensie uitschakelen’ (grijsgekleurd). Voor de liefhebber is er nog een link met uitgebreidere uitleg. Hier beland ik op een Engelstalige pagina vol met systeemeigen termen. Dit is het laatste dat ik wil. Het zal wel goed zijn, verzucht ik, en kies voor ‘Extensie inschakelen’.

Een stukje buitenland in Nederland. Zo voelt het Limburgse Heuvelland. Als ik deze week tussen de nog groene korenvelden en kersenboomgaarden wandel, over modderige paadjes en natte grintwegen, komt er een vraag bij mij boven. Had Limburg eigenlijk niet gewoon buitenland moeten zijn? Ik ga eens struinen op internet. Het blijkt een complexe historie.
Toen Napoleon in 1815 overwonnen was wilden de belangrijke Europese staten een sterke buffer aan de noordgrens van Frankrijk. Daarom werden de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden samengevoegd onder Koning Willem I. Pruisen had ook zijn zinnen gezet op dat mooie Limburg, maar die wens werd niet ingewilligd.
Een gelukkig huwelijk tussen Zuid en Noord werd het niet. Het Nederlands was als standaardtaal ingevoerd en katholieken werden als tweederangs burgers behandeld. In 1830 waren de Zuidelijke provincies de achterstelling door dat protestantse Noorden zat. Men sprak van arrogante Hollanders en van uitbuiting. De zuidelijken scheidden zich af en Limburg sloot zich aan bij België.
Wederom kwamen de grote mogendheden in het geweer. Het had iets met de broze stabiliteit in Europa te maken. Er waren in meer landen grensconflicten. Zij deelden in 1831 het hertogdom Limburg op en voegden het oostelijk deel weer bij Nederland. Zeer tegen de zin van de Limburgers.

Vreemd genoeg was Limburg ook nog lid van de toenmalige Duitse statenbond, waardoor de Limburgse vertegenwoordigers in het bondsparlement er in 1848 voor pleitten om Limburg onderdeel te maken van een nieuwe Duitse staat. ‘Limburg is een jammerlijke strook gronds, een uitwas van ons land, dat onze beste sappen verteert’, zo meende de Arnhemse Courant. In de Nederlandse politiek voelde men er wel voor om Limburg aan de Duitsers te laten. De Bond viel in 1866 echter uit elkaar en zo werd Limburg in 1867 alsnog Neerlands elfde provincie.
Na de Eerste Wereldoorlog deed België nog een laatste poging om oostelijk Limburg terug te krijgen vanwege de vermeende Nederlandse steun aan Duitsland. Het neutrale Nederland had weliswaar aardappels uitgevoerd naar Duitsland en vervolgens in november 1918 de Duitse keizer binnengelaten toen die opeens aan de grens bij Eijsden stond. Voor de geallieerden was dat echter onvoldoende reden om grondgebied af te pakken. Van een afscheidingsbeweging in Limburg is sinds 1919 niets meer vernomen.

Gank mer wiejer en maak andere bliejer

De Limburgers sloten zich aan bij België, ze deden een poging om onder de Duitse vlag te komen en steeds weer hoorden ze van de grote jongens, dat ze moesten spelen met die eigenwijze Nederlandse kinderen. Wat zij helemaal niet wilden.
Nederland had er een elfde provincie bij, een aanhangsel op de oevers van de Maas, ingeklemd tussen België en Duitsland. Met zijn eigen dialecten en zijn eigen cultuur: het carnaval, de schuttersfeesten, de processies. Zijn invloedrijke bisschop, zijn KVP, zijn PVV en zijn eigen lokale politieke mores.

De vraag stellen of deze provincie wel bij Nederland past is even zinloos als de vraag of Nederland niet eigenlijk de zeventiende deelstaat van de Bondsrepubliek is (zoals sommige buitenlanders denken).
In Eys plant een oude vrouw verse bloemetjes voor een kruisbeeld op straat. Schiet er op een begraafplaats een kruis over, zo vertelt zij, dan plaatst men dat ergens langs de weg. Zo blijft Limburg de provincie die het altijd geweest is.