Het was er altijd donker, warm, rokerig en vol. Je moest je in een geur van rook en bier een weg banen tussen de vele klanten. Voor twaalven kwam je hier niet. Dit was de kroeg die pas ‘s nachts ging leven, de kroeg waar je heen ging als alle andere gesloten waren. Hier werden, het glas bier in de ene hand, de peuk in de andere, de problemen van de wereld besproken. Hier stond men elkaar boven de jazzmuziek uit te beleren hoe de maatschappij veranderd moest worden. Glas en shaggie werden alleen opzij gezet voor de versnapering, die onlosmakelijk met het café verbonden was: de bal. Een platte gehaktbal opgediend op een witte schotel met een saus van tomatenketchup.
Achter de bar stond Cor, een kleine, brede Surinamer. Hij zei nooit iets maar was altijd opmerkzaam. Stond je achter twee rijen bezoekers om iets te bestellen, dan gaf hij direct met zijn ogen aan dat hij je gezien had. Tegelijk met je bestelling lag het wisselgeld al op de bar. Had iemand een kwade dronk over zich of viel een man een vrouw lastig, dan stond Cor in no time naast de overlastgever en leidde hem subiet naar buiten. Je kon je bestelling ook doorgeven aan Gerrie, de vrouw van Cor, die zich soepel met een blad vol bierglazen tussen de opeen gedromde gasten bewoog. Er was voor haar bij de bar door middel van een hekje een plaats vrijgehouden, waar zij de bestellingen ophaalde. Was het zelfs voor deze kroeg tijd om te sluiten, dan dreef Cor, beginnend achter in het café, als een sneeuwschuiver met zijn korte gespreide armen de klanten zonder gemor naar buiten.

Gerrie en Cor. Bron: de Nieuwe Utrechtse Krant

Wie in de jaren zeventig in Utrecht gestudeerd heeft, zal in deze beschrijving café ’t Pandje herkennen, gevestigd in wat ‘de puist’ in de Nobelstraat genoemd werd: een rij vooruitstekende panden die de straat aan het begin smaller maakten. In 1980 werden deze panden afgebroken en verhuisde de kroeg naar een onderkomen zestig meter verderop. Het nieuwe Pandje was beter verlicht. Gerrie liep niet meer rond, maar stond ook achter de bar, totdat zij deze taak aan haar oudste zoon kon overlaten. De jazz was vervangen door popmuziek. De rookwalmen en de bal waren gebleven.
Achter in de zaak stond een klein bankje. Daar vonden G. en ik een keer de laatste plek om te zitten. Het was een zaterdagnacht, zo ongeveer in 1983. We zaten onder een kapstok vol met jassen en weggedrongen achter de lijven van druk pratende gasten. Op dat bankje verzamelde ik mijn moed om haar iets te bekennen. Iets waarvan ik van tevoren niet goed kon inschatten hoe dat zou vallen. We waren een jaar of drie bij elkaar, we hadden allebei een baan gevonden. Het Pandje was veranderd en mijn leven had een andere wending genomen. Ik zei dat ik wel kinderen wilde. Ik weet niet waarom ik het meervoud gebruikte. Weggedrukt in dat hoekje omarmde G. mij en mijn wensen.
——–
Voor mijn vaste lezers: volgende week ben ik afwezig.

De technologische ontwikkeling gaat voort, iedere dag komen er nieuwe producten bij. De meeste hadden wat mij betreft niet uitgevonden hoeven worden, maar de anti-lek band voor de fiets vind ik een zegen voor de mensheid. Een extra laag rubber of kunststof in de buitenband verkleint de kans dat glas of punaises de binnenband lek prikken. Wie gaat er nog op stap met een plakdoos van Simson en een handpompje? Het beeld van een fietser lopend naast zijn fiets met platte band is een zeldzaamheid aan het worden. Belangrijker nog is dat het geworstel van het plakken van de band voorbij is.

De binnenband tevoorschijn halen, dat liep meestal gesmeerd, al was ik altijd bevreesd dat een van de bandenlichters die met veel spanning tussen velg en spaak geklemd waren plotsklaps als een dodelijk projectiel zou losschieten. Daarna volgde de speurtocht naar het gaatje en het moeizame gesjor met de opgepompte binnenband die klem zat tussen achtervork, jasbeschermer en bagagedrager. Soms was het gat zo groot dat je geen water hoefde te gebruiken. Soms zo klein dat je meerdere rondes met de binnenband moest maken. Het gevonden gaatje omcirkelen (geen balpen in de buurt of balpen weigert), de plek rondom schoon schuren (waar staat dat verdomde cirkeltje nu ook al weer), insmeren met Simson (tube die er halfvol uitzag blijkt leeg), plakkertje knippen en goed aandrukken (randen laten weer los): ik vond het altijd een delicaat gebeuren waarbij van alles mis kon gaan. Na het controleren van de binnenzijde van de buitenband op scherpe voorwerpen kwam het meest inspannende deel van de klus: de strak gespannen buitenband over de velg heen trekken. Was dat alles gedaan dan was je nog niet zeker van je zaak. Het gebeurde wel, dat de band na een uurtje weer leeg stond.

Foto: www.klusgids.nl

Terugdenkend aan alle lekke banden die mij zijn overkomen is er één die mij nog duidelijk voor de geest staat. Het is een voorval uit mijn studententijd in Utrecht. Een stotend achterwiel kondigt de malheur aan. Snel doorfietsen mag niet baten, dus er zit niets anders op dan te gaan lopen. Als ik net onder het spoorviaduct de Albatrosstraat inloop staat er opeens een vrouw naast me. Waar komt die opeens vandaan, vraag ik mij af. Ik schat haar leeftijd ergens in de vijftig. Zij vraagt mij heel vriendelijk of ik reparatiespullen kan gebruiken. Achteraf leek het alsof deze vrouw de hele dag achter haar raam zat om aardige jongemannen eerste hulp bij ongelukken te bieden.
Ik aanvaard dankbaar haar aanbod, zet de fiets op zijn kop en ga aan het werk. Er zijn nog genoeg aardige mensen op de wereld, bedenk ik. Tien minuten later loop ik met de spullen terug naar haar voordeur. Die staat nog op een kier. Voor ik er ben staat de vrouw al buiten. ‘Als ie weer kapot gaat, dan mag je vanavond best terugkomen hoor’, is het eerste dat zij zegt. De aardige mevrouw wordt opeens een wat vreemde vrouw. Het duurt even voor ik een antwoord gevonden hebt: ‘Ik hoop dat dat niet nodig is.’

foto: Emiel van Moerkerken – copyright: www.vanmoerkerken.nl/fotoarchief

Amsterdam, 1956. Er wordt gedanst op de stoep voor een zaak aan de Lindengracht. Het weer is mooi, de mensen dragen geen jas. De zon lijkt niet erg hoog te staan. Ik gok op een mooie voorjaars- of najaarsdag. De foto moet rond het middaguur genomen zijn. Prominent in beeld dansen verschillende jonge vrouwen in een stofjas. Het zijn medewerksters van de Venco Dropfabriek die ook aan de Lindengracht gevestigd is. Het kan niet anders of zij hebben lunchpauze. In plaats van naar de kantine zijn ze naar buiten gegaan. Daar wordt muziek gedraaid, daar is gezelligheid en afleiding.
Tussen al die mensen in hun werktenue of hun doordeweekse kloffie steekt de man in zijn kostuum met wijdvallende pijpen wel erg netjes af. Zou hij op kantoor bij de dropfabriek werken? Zijn partner draait rond, haar rok en stofjas draaien mee. Rechts van dit stel zien we een ander type man, in donkere kleren, een sigaret stoer in de mondhoek, zijn haren lijken bijna een Elvis-kuif. Danst hij eigenlijk wel met de vrouw die we op de rug kijken?
Helemaal rechts staan enkele jongemannen die niet meedoen. Terwijl er toch voldoende vrouwen beschikbaar zijn. Vooral de tweede man rechts staat erbij alsof hij er de pest in heeft dat hij geen partner heeft. Het feit dat dat kantoorpikkie in zijn nette pak daar wel rondzwiert lijkt voor hem wel zout in de wonde.

Het is halverwege de jaren vijftig, Nederland is herrezen uit de schade van de Tweede Wereldoorlog. ‘Kop op, de schouders eronder, de handen uit de mouwen’, zo zou de tijdsgeest samengevat kunnen worden. Misschien is daardoor de behoefte aan ontspanning erg groot. Er komt een ware dansrage op. Dansscholen schieten uit de grond, in het weekend kan overal gedanst worden. De radio is heel populair. Elke omroep heeft zijn eigen dansorkest. Misschien zwiert men op de Lindengracht wel op Cheerio, cheerio, de hit van Willy Vervoort:

Weg met de zorgen en weg met ’t verdriet
We komen er wel ook al zijn w’ er nog nog niet
Want de jongens van Tromp en Piet Hein
Die krijgen ze lekker niet klein
‘r zat vijf jaar de mot in
Maar nu zit er schot in
En Hollanders willen we zijn.

Journalist Rudie Kagie schreef in 2019 in het magazine Ons Amsterdam: ‘Altijd opgewekt, meestal zacht, soms keihard klonk er muziek vanuit de luidspreker van platenwinkel De Draaitafel aan de Lindengracht. (…) De zaak was een drukbezocht ontmoetingspunt voor liefhebbers in de vanouds zang- en danslustige Jordaan.’ Eigenaar Ger Bruggeman organiseerde talentenjachten. Zo ontdekte hij Johnny Jordaan en Tante Leen.

Een reproductie van deze foto van fotograaf en cineast Emiel van Moerkerken heeft jarenlang ingelijst op mijn kamer op het werk gehangen. Nu hangt ie thuis op onze werkkamer, schuin boven de computer.
Waarom heb ik de reproductie ooit gekocht en waarom ben ik er nog altijd niet op uitgekeken? Ik hou van de vrolijkheid, de eenvoud en de nostalgie die eruit spreken. Misschien had ik, net als de dames van Venco, wel behoefte aan wat ontspanning op mijn werk.

‘Na het eten pakte hij de krant, ging op zijn buik op de grond liggen en bekeek de koppen. ‘Er staat weer heel erg weinig in’, mijmerde hij. (…) De tv-film kon zijn aandacht niet vangen. Hij was erbij gekomen toen het al even bezig was. Maar buiten dat werd hij toch teveel afgeleid door zijn eigen gedachten. ‘Maar als ik hem uitdoe’, overwoog hij, ‘blijft er weinig meer over.’
Dit is een fragment uit een verhaal dat ik schreef toen ik eenentwintig was. Ik werkte dat jaar bij een aannemer, kreeg na verloop van tijd flinke rugpijn en meldde mij ziek. Ik moest de hele dag thuis blijven, omdat ieder ogenblik de controleur van de ziektewet kon aanbellen. Starend uit het raam van mijn kamer kreeg ik voor het eerst de ingeving om te schrijven. In twee jaar schreef ik zo’n vijftien verhalen, anderhalf bloknoot vol. Daarna stopte het.
Ik schreef over een jongeman die niet weet wat hij met zijn leven aan moet. Die, zoals de hoofdpersoon in Der Winterreise wegloopt en de eenzaamheid opzoekt. Ik schreef over mislukte relaties, over het verlangen naar het eenvoudige landleven, over het vrijen met een boerendochter in een grassige greppel. In lange zinnen met ouderwets aandoende woorden (verpozing, onledig houden met, thee nuttigen) beschreef ik de gemoedstoestand van de protagonist.

Ondertussen zette ik me af tegen burgerlijke gezapigheid: tegen pas getrouwde stellen met een jampothouder op tafel en tegen mensen die elke avond op de bank achter de tv hangen. Ook de katholieke kerk kreeg ervan langs, zoals de dagsluiter op tv die aandacht vroeg voor de biecht. Het hoogtepunt van een vrijpartij associeerde ik met de consecratie in de mis.
Geleidelijk waagde ik me aan een ander type verhaal: feitelijke observaties uit het dagelijkse leven, zoals over een jonge man en een jonge vrouw die elkaar tijdens een treinreis voorzichtig aftasten. Zij wil hem, hij haar niet. En over een rusteloze man in de hal van het ziekenhuis. ‘Dan grijpt hij een zakdoek uit zijn zak, neemt zijn bril van zijn tengere gezicht en veegt de glazen schoon, langzaam en nadenkend. Met wat vluggere bewegingen zet hij vervolgens de bril weer op.’ Later blijkt dat zijn vrouw is overleden.

De stukken nu weer lezend kost het me moeite om mijn eigen kritiek te negeren en geen schaamte te voelen. Maar ik kan ook genieten van levendige details (het slippende geluid van de volle spoel van een bandrecorder; ‘wanneer de deur van het café openging verwaaide de rook onder de felle lampen boven het biljart’; ‘door de openstaande deur van zijn kamer klonk de stem van Ad Visser: ‘Avro’s Toppop tv-tip!’).
Zonder dat ik het me bewust was heb ik op dit blog de afgelopen jaren diverse jeugdherinneringen beschreven die ook in deze verhalen voorkomen, zoals het stuk onlangs over de begrafenis en de misdienaar. Hoe dan ook, de stukken vormen een mooi inkijkje in de ziel van een eenentwintigjarige. Een fotoalbum in woorden.